Совет Аьскери 1942-нши йылдынъ язында кыйын аьлге туьскен эди: фашистлер Ростов-на-Дону калады – «Кавказдынъ капыларын» бийлеп алып, шоьл кенълигине шыгадылар эм, аз аьскершилер мен коршаланган, керек шаклы самолетлар, танклар эм савыт-садаклар етиспеген Сталинград эм Сырт Кавказ йолына туьседилер.
Немецлер каты карсылык коьрмей, 1942-нши йылдынъ август айында Орджоникидзе крайынынъ Кизляр округынынъ Ашшыкулак, Коясыл эм Караногай районларынынъ ерлерин бийлейдилер. 1938-нши йыл Кизляр округ (округ орталыгы Кизляр кала) ДАССР сырасыннан шыгарылып, Орджоникидзе сырасына бериледи. Солай болганда, Орджоникидзе крайдынъ куьнтувар япсары Каспий тенъизининъ ягасы бойынша оьтетаган болды. СССР-дынъ Европадагы ерлерининъ хыйлы кесеги немец баскыншылары ман бийленип алынганга эм Ростов-на-Дону каладынъ уьстиннен озатаган ялгыз темир йолды да фашистлер алар деген кавыф тувганга, элдинъ етекшилери Кизляр-Астрахань деген темир йолды курмага токтасадылар.Тоьменде кулланылган КПСС ЦК марксизм-ленинизм институтынынъ Орталык партия архивининъ эм Ставрополь крайынынъ партия архивининъ материалларын мен хронологиялык йосыгында орынластырмага шалыстым.
Кизляр-Астрахань темир йолын салув акында, ВКП(б) эм СНК токтасына коьре, ВКП(б) крайком бюросы эм крайисполком оьзлери де токтас шыгарадылар:
1.Кизляр-Астрахань темир йолын салувды крайда маьнели курылыс деп санамак.
2.Темир йолын курув 1941-нши йылдынъ 15-нши сентябринде басланган деп санамак.
3. Темир йолдынъ курылысын оькимет белгилеген болжалга кутарув уьшин Кизляр округ комитетининъ Ашшыкулак, Коясыл, Караногай районларынынъ секретарьлерин борышландырмак: 1941-нши йылдынъ 10-ншы октябриннен кеш калдырмай аьр бирисине 2 колхозник олтыртып, 2 ат егилген 1800 коьлик йибермеге.
4. Курылыска тартылганлар баьриси де колхозлардынъ аркасында канагатланадылар.
5.Сырт Кавказ аьскер округына Кизляр-Астрахань темир йолынынъ курылысына курылыс батальонлар сырасыннан 7000 аьдем йибермеге тилек салмак.
ВКП(б) Кизляр округ комитетин борышландырмак:
а) ерли промышленный комитетлер пунктлары аркасында октябрь-ноябрь айларында 50 000 кв.м. камыс матларын эм 1500 тачкалар аьзирлемеге;
б) савлай темир йолдынъ бойы ямагат тамакланув исши организациялардынъ аркасында курылыска коьмек этпеге.
Тыл кыйыншыларынынъ эм аьскершилердинъ баьтир кепте каныгыслы ислеви аркасында стратегиялык яктан маьнели темир йол оьз болжалында салынып тамамланады эм СССР орталык районлары ман Кавказдынъ байланысы Сталинград согысларынынъ каты куьнлеринде де уьзилмейди.
Кизляр-Астрахань темир йолды курувшылардынъ коьрген кыйынлыклары босына кетпейди, темир йол оьз болжалында салынады эм оны ман 1942-нши йылдынъ ызына дейим элдинъ теренине мынънан артык паровозлар, 11 мынъ товар эм пассажир вагонлар эм баскалай юклер мен 1200 вагонлар йибериледилер.
А.УЙСЕНБАЕВ
тарих илмилерининъ кандидаты, этнолог.
