Быйылдынъ 21-нши сентябрь куьниннен алып Россия Президенти Владимир Путиннинъ савлай элимиз бойынша согыс спецоперация бойынша толы болмаган мобилизациялавды озгарув акында Указы шыкты. Оькимет етекшиси айтканлай, согыс урыслар юритуьв бойынша сулыбы болганлар, колында савыт-садак ыслаганлар, механизированный согыс техникасын айдаганлар бириншилер сырасында колларына повестка алмага керек эдилер.

Эм мине бу ерде бизим элимизде коррупция белгилери барлыгы аян сезилди. Бириншилей, кайбир маьселелер тувды мобилизованный аьскершилердинъ ювыклары алдында. Фронтка оьз увылларын йибере берип, ата-аналар оларга аьскерлик кийимин эм баска аьскерлик амунициясын, согыс урыслары юритилуьв аьллеринде керекли коьп туьрли затлар алмага амалсыз болдылар. Мен, яшавшыларга бу толы болмаган мобилизация акында билдирип туратаган журналист, эситтим эм коьзим мен коьрдим кайбир власть органлар ваькиллерининъ, предпринимательлердинъ, ата-аналардынъ, военкомлардынъ бу куьнлерде эткен аьрекетлигин…
Оьз соьзимди военкомлардынъ аьрекетлиги акында басласам, айтаягым сол: баласын фронтка йибермес уьшин ата-аналарга керекли аьдемлерге 200-300 мынъ маьнет акша эсабында, орысша айтканда, «взятка» бермеге тийисли. Кайбир ата-аналар йогары окув ошакларына йол алдылар, увылы сонда «окыйды» деген справка алып, соны ман аьскерлик борыштан бас акаштырув уьшин. Бир аьскершидинъ анасынынъ мага айткан хабарына коьре, ондай справкадынъ баасы Махачкалада 300 мынъ маьнеттен артады. Мен оннан кайсы йогары ошак деканы яде куратор сондай аьрекети мен каьрлейтаганын айтпага деп тиледим, ама сол кыскаяклы оьзи де законлыкты тутпаганга, мага бу акша берис-алыс кыянатлыгы акында аян билдируьвлер айтпады.
Эгер Дагестаннынъ тек Ногай районын алсак, бу муниципалитеттен согыс спецоперацияда катнасув уьшин фронтка оьз эрки мен эм мобилизация бойынша отыздан артык аьдемлер кеткен. Эм бу кеделердинъ ата-аналарына эм ювыкларына да авырдан-авыр маьселелер мен распага туьсти. Увылын, аданасын, эрин мобилизациядан бас акаштырув уьшин финанс амаллары керек. Уьйкен оьлшем акша керек эр кисиди Донбасска аьскерлик борышты толтырув уьшин йиберуьвге де. Олай деген, ата-аналарга мобилизованный увылларына савлай аьскерлик кийимин эм баска керекли затларды алмага туьсти.
– Калай болады аьше?.. Бизим бай элимизде, савлай дуныя бойынша бизикиндей кеспили армиясы эм коршаланув министерствосы болган оькиметимизде мобилизованный аьскершилерге кийимди, урыслар юритуьвде керекли техникалык алатларды ата-аналар оьз акша амалларына алмага кереклер ме? Мысалы, биз бир аьскершидинъ анасы ман конъысы регионда орынласкан эм мобилизованный аьскершилер уьшин баслапкы окув-уьйренуьвлер оьткерилетаган аьскерлик боьлигине барганда, онынъ касында аьскерши уьшин баьри керекли затлар сатылатаган бир байыр туькенди коьрдик.
Бу туьзилип турган аьллерде аьскершиге керекли баьри затлар байыр туькенинде бар, а аьскерлик боьликлеринде йок, – деди, аьжейипке калып, район Хатын-кызлар советининъ председатели Асият Манкаева. Оьзи ол мундай шараларда белсенлик пен ортакшылык этеди. Онынъ баславы ман район орталыгында аьскершилерге эм олардынъ ата-аналарына, аьеллерине ярдам этуьв пункты уйгынланган, мунда аьскершилерге посылкалар, продуктлар, дарманлар йыйылады.
– Аьруьв болаяк эди, эгер Россия почтасы аьскершилерге сол посылкалардынъ еткеруьвин уйгынласа, тувра согыс урыслар юритилген ерлерге тувыл, Россия сырасына коьшкен регионларга дейим бу керекли затлар етсе экен. Яде, мысалга, тагы бир зат акында билдирейим.
Бизим ердесимиз, Ногай районынынъ Куьнбатар авылынынъ яшавшысы, лейтенант Артур Саянов согыс спецоперациясынынъ биринши куьнлериннен алып Донбасс ерин нацистлерден босатувда ортакшылык этеди. Онынъ анасы, Куьнбатар авыл мектебининъ окытувшысы Марина Саянова бир кере, увылынынъ айтувы ман, согыс урыслар оьтетаган ерлерде аьскершилерди тамакландырув бек кыйын экенин анълап, олардан узак болмаган конъысы авылында байыр туькен аьрекет этетаганын билип, сол ерде ислейтаган волонтер Ленага продуктлар алув уьшин акша йиберипти. Соны эситип, бизим Хатын-кызлар орталыгы атыннан акша коьширетаган болдык, Артур Саянов оьзи басшылайтаган взвод аьскершилерин тамакландырсын уьшин. Коьресиз, танълык деген бар экен. Бизим коьп миллетли халкымыз сондай бирлиги, дослыгы эм аданас-кардаш катнаслыгынынъ берклиги мен баскаланатаганы коьзимиз алдында. Бу ерде биз Коршалав министерствосынынъ аьрекетин анълаймыз, олар аьскерлер боьликлерине аьр заман азык-туьлик йиберип болмайдылар, неге десе олар бир ерде токтап турмайдылар. Ама бар арамызда тек оьзининъ акында ойлайтаганлар да. Айтпага, Элимиз уьшин бу авыр заманында кайбир предпринимательлер аьскершилер амунициясынынъ баасын оьстиргенлер. Халкта айтылганлай, «биревге – ой, биревге – той», – деп боьлисти Асият Манкаева. Шынтылай да, Россиядынъ Коршаланув министерствосынынъ тылдагы аьскерлердинъ складларында болмага керекли затлар байыр туькенлеринде эркини мен баалары «коькке дейим коьтерилип», сатылады. Мысалы, мине кайтип айтты оьз хабарын Москва каласыннан бир мобилизованный аьскерши «Российская газета» баспа шыгармасына.
– Мен бизге повестка келгенше дейим аданасым ман бирге, Эл алдында аьскерлик борышымызды толтырувга аьзирлик коьрип, аьскершиге керекли кийимин оьзимиз алмага токтастык. Сол мырад пан аяк кийимин (берцы) излестирдик, ама таба алмадык, тек уьйкен размерлы аяк кийими бар эди, кереклилер сатылып кутылган.
Оьзек те, Россия Правительствосы, толы болмаган мобилизация акында билдирилгеннен сонъ, соны ман байланыслы бир неше сервислер акында билдирди. Айырым айтканда, «Объясняем рф» деген официаллык сервисинде аьскершилик службасын оьтуьвге керекли затлар списогы билдирилген эди: олар – байыр тазалыгын саклавда кулланылатаган алатлар,тактический колгаплар, подшлемник, киседе алып юрмеге болатаган кишкей пышак, термобелье, спальниклер, дарманлар эм сондай баска затлар. Эм аьскершилерди бу баьри затлар ман канагатлав уьшин яваплылык тутатаган толтырувшы органлар ерли-еринде бу баьри затлар болар деп айткандай боладылар, ама мобилизованный аьскершилердинъ оьзлерининъ онъайтлы кийими болганы аьруьв дегенин де белгилейдилер. Калай экен, аьскерлик боьликлерде сондай онъайтлы кийимлер йокпа экен? Яде мобилизованный аьскершилер, баска бир планеталардан келип, олардагы бу туьрли размерли кийимлер оларга келиспейме экен?
Мен бир затты анъламайман: аьскершилер формасы, амуниция эм технический алатлар байыр предпринимательлердинъ колларына кайтип туьскен экен? Предпринимательлердинъ колларына аьскерлик техникасын бермеге уьлгирмегенлери де аьруьв, неге десе ондай явапсызлык танклар, вертолетлар, самолетлар сатылувына да аькелмеге болар эди.
Оьзек те, Федераллык Антимонопольный службасы байыр туькенлерде аьскерлик амунициядынъ сондай баалары ман байланыслы аьлге эс каратты, тек бек кешигип. Сол заманда байыр предпринимательлер уьшин онъайтлы заман эди: эгер эртенъги шакта берцы аяк кийимининъ бир баасы болса, кешке таман ол эки кереге арттырылатаган эди. Ол – байыр туькеншилер уьшин ийги заман эди: олар оьз инлериннен шыккан йырткыш кыр айванларга (шакал, боьри) усаслыдай яман куьлкили шырайлы эдилер.
Тек аьдемлердинъ шагынувларыннан эм РФ Госдумасынынъ депутатлрынынъ сорастырувыннан сонъ Федераллык Антимонопольный службасы Россиядынъ савдалав ман каьрлевши уьйкен сетьлерге, айтпага, «Военторг», «Спортмастер» эм HAKKI, 2022-нши йылдынъ август-сентябрь айларында товарларды алув эм сатув бааларынынъ оьсуьв динамикасы акында негизленген билдируьвлер бермеге талаплавлар салды.
Мобилизация компаниясынынъ ызында РФ Президентиндеги Аьдемлер ыхтыярлары бойынша советининъ етекшиси Валерий Фадеев киристи эм организациядынъ пресс-службасынынъ билдируьви бойынша аьскерлик экипировкадынъ баасын арттыратаганларды тукымын айтпага шакырды. Ама тергевлер оьткерилсе де, оькинишке, тукымы ман бирев де айтылмады эм Генпрокуратура ягыннан яваплыкка тартылмады.
Оьз соьзимнинъ сонъында айтаягым бир зат: бизге чиновниклердинъ, предпринимательлик эм тергев салув органлар оьз ерлеринде мобилизациясы етиспейди. Гражданлар ямагаты, халк оьз соьзин айтты, элимиздинъ президенти 300 мынъ аьдем мобилизацияланмага керегин билдирди, военкоматлар пунктларына, Эл алдында эр борышын беруьв уьшин 300 мынънан артык россиянлылар келдилер. Аьскершилер уьшин аьскерлик амуницияды сатып алув уьшин сав халк, шеттен карап турмай, белсенлик пен ортакшылык этти: бир куьнлик кыйын акын коьширди, кийим тикти, йылы шораплар сокты, уьй малын сатты, неге десе бизим коьп миллетли халкымыз уьшин Россия – ол бизим тувган еримиз, бизим суьйинишимиз эм наьсибимиз. А толы болмаган мобилизация маьселелери мен байланыста тувган аьллери мен пайдаланганлар уьшин ол – уьйкен рынок.
Эм бек сенемен: РФ Президенти мен тек янъыларда РФ Правительствосына элимиздинъ Савытлы куьшлерининъ, баска аьскерлерининъ эм аьскерлик туьзилислерининъ керексинликлерин канагатлав бойынша берилген тапшырма толысынша толтырылар. Ондай зат болмаса, биз явды бир де енъмеспиз. Биз баьримиз де коррупция дегеннинъ алдын шалмага керекпиз. Янъы оьткен толы болмаган мобилизация ман байланыслы янъысларына эс каратайык, оьз намысымызды сатпайык.
Э.Кожаева,
согыс урыслар катнасувшысы.