Журналисттинъ кесписи онынъ иесине туьрли ерлерде болмага, туьрли миллетли аьдемлер мен танысып, олар ман айкаспага, кылыккасиетлерин билмеге амал береди. Мине янъыларда да биз Кыргызстан Республикасынынъ Ош каласын йоклап, мундагы аьдемлердинъ яшав аьли мен, кыргыз халкынынъ маданияты, санияты, оьзиншелиги мен таныс болмага амал таптык. Газетадынъ озган номеринде белдиргенимизге коьре, мунда айлак уьйкен эм маьнели халкаралык фестиваль озды – Ош каласы тюрк дуныясынынъ маданият бас каласы деп танылды эм сога багысланган байрам амалламалары уйгынландылар.
Уьш куьн мунда болып, айлак яркын эм кызыклы концерт программаларды, илми-практикалык конференцияды, ярмалыкларды йокладык, кыргыз тилинде спектакль карадык, олардынъ асларын, аьдетлерин коьрип, сукландык. Баьри де амалламалар, Кыргызстан Республикасынынъ басшылыгынынъ, Ош каласынынъ мэриясынынъ, «Тюрксой» халкаралык организациясынынъ куьш салувлары ман, элбетте, айлак йогары оьлшемде оздылар. Ама меним буьгуьн баска зат акында язгым келди. Халктынъ конакбайлыгы акында.
Соьзсиз де, бурыннан алып баьри де тюрк тилли халклар оьзлерининъ конакбайлыклары ман баскаланып келедилер. Олардынъ конакты сыйлап, йолыгып билуьвлери акында коьплеген бурынгы асарларда да язылган, халк авызлама яратувшылыгында да сол зат орын тапкан.
«Конак келсе эт писер, эт писпесе, бет писер», «Конаклы уьйдинъ казаны сувымас», «Конак оьз ырыскысы ман келеди», «Конак суьйген уьйде берекет болады» деп айтканлар бурында ногайлар. Тап сондай акыл соьзлер кыргызлардынъ да авызлама яратувшылыгында бар. «Коноктуу уйде кут бар» дейдилер кыргызлар. Уьйткени, «конак болган уьйде кут (счастье, благодать) бар». Сога коьре конакларды йолыгып алмага Киргизияда суьедилер эм ога уьйкен сыйлав ман карайдылар. Сол зат тувра экенин биз оьзимиз коьрдик.
Биздей болып, кыргызлар да коьшпели халк болганларын, олардынъ аьдетлери мен таныс болганлай анълайсынъ. Мунда бир байрам да термесиз озбайды. Термелер аьр ерде – орталык майданда, паркта, театрдынъ янында. Эм оьзи де кыргызлар термеди булай курып коймайдылар. Онынъ ерине кийгизлер тоьсеп, орталыгын ахыр-туьрли асларга эм зияпетлерге толтырадылар. Не зат тек коьрмеексинъ мунда: бешбармак, кувырдак, самса… Боьтен де уннан эм эттен аьзирленген аслар айлак коьп. Бир ерден де конакты туз-даьм эттирмей шыгармайдылар. Термеге киреятырган ерде, колларына кумганлар эм уьйкен болмаган савытлар ыслап яс аьдемлер турадылар. Олар конаклардынъ колларын ювдырадылар, сонъ оларды суьртпеге кол явлыклар да бередилер.
Кезуьвли кере сондай термеге бир куьп болып киргенде, термединъ ишинде юретаган ясуьйкен кыскаяклы койдынъ асылган басын аькелди де, конак эр кисидинъ алдына салды. Койдынъ басы уйытылганнан кап-кара болган, онынъ тап йогары бетинде ортасында тесик бар. Бизим саьспеклегенимизди анълап, кыскаяклы бу ас энъ де сыйлы конакларга берилетаганын анълатты.
«Койдынъ басы аксакалга бериледи. Онынъ энъ де даьмли ери – мыйы. Бурынгы таварыхка коьре, ол оны еген аьдемге куьш-куват береди. Сонынъ уьшин де койдынъ мыйын кыргыз картлар бек суьедилер», – деп анълатты бизге Жылдыз-аьей.
Эр киси конакбайдынъ хаьтерин калдырмага суьймей, туз севип, койдынъ мыйын еди. Сонъ баьримиз де муьсиревимизди билдирип, термеден шыктык.
Кас каралган эди. Бир кесек журналистлер каладынъ паркында озатаган концертти карамага йолландылар, ама биз такси мен отельге кайтпага токтастык. Баскаларды сакламай, Башкортостаннан келген элши – «Юлдаш» радиосынынъ янъылыклар службасынынъ етекшиси Зухра Арсаева ман экевимиз такси коьлигин коьрип, онынъ янына келдик. Оьз тилимизде кайда бармага суьетаганымызды айттык. Коьлик айдавшы бизди анълаганын билдирип, басын бир неше кере шайкады.
Коьлик отельдинъ янына янасып токталганда, бизде кыргыз акшасы – сомлар йок болганы уьшин, кисиге россиялык маьнетлерин узаттык. Ол куьлемсирей берип: «Урматтуу меймандар», – деп, бизге кыргыз тилинде тагы да баска бир затлар айтты, акшады да алмай, коьлигин айдап кетти. Зухра экевимиз бир-биримизге карап куьлдик. Отельге киргенде, конакларды кабыл этип туратаган кыздан сол эки соьздинъ маьнесин сорадык.
– Сыйлы конаклар, – деп куьлди суьйдимли кыргыз кыз. – Ыракмат, – деп, биз оьз номерлеримизге кеттик. Сол соьзди биз мунда келген биринши такыйкалардан ок уьйренген эдик.
Фестиваль сонъына етти. Биз уьйлеримизге кайттык. Ама кыргыз халкынынъ конакбайлыгы юреклеримизде дайымга сакланаяк. Савбол, кыргыз ери! Савболынъыз, Ош каласынынъ яшавшылары!
Мадина Мижева,
Кыргызстан, Ош каласы.
