Уллы Аталык согысы элимизге коьп кыйынлыклар аькелди. Баьри халклары ман бирге ногай миллет ясларымыз да ерде де, сувда да, авада да бир сырада элди коршалавга турдылар. Сондай йигитлеримиздинъ бириси – Хусин Имам-Алиевич Абишев. Ол Карашай-Шеркеш Республикасындагы Ногай районынынъ Урак авылында (аьлиги Эркин-Юрт авылы) 1920-ншы йылдынъ сары тамбыз айынынъ 25-нши куьнинде тувган. Авыр бактылы несилиннен болган яс оьз тенълери мен, мектебти тамамлаган сонъ, Черкесск каласындагы педучилищеге туьседи.
Коькте ушпага балалай мырады болган ясты коьктинъ куьмпези дайым оьзине тартты. Сол мырады ногай ясты Пятигорск авиаклубынынъ Черкесск каласындагы филиалына аькелди, оны 1938-нши йылдынъ карагыс айында етимисли тамамлайды. Окувды тамамлаган сонъ, ногай яс Кызыл Аьскер сырасына оьз ыхтыяры ман кетеди. 1940-ншы йылда Ейск каласындагы летчиклердинъ аьскер-тенъиз авиация училищесин етимисли тамамлайды. Окувын тамамлаган ясты Сырт флотына летчик-истребитель этип йибередилер. Оьз мырадына еткен яс биринши кере коьктинъ кенълигинде ушып, сулыбын байытып баслайды. Ама согыс басланды деген сувык хабар сав элимиздинъ ясларын да, картларын да, беллерин каты бувдырып, душпанга карсы турмага шакырды. Йыл да кетпей, Уллы Аталык согысына ногай летчик Хусин Абишев те оьз тенълери мен бирге явга карсы «Харрикейн», оннан сонъ «Аэрокобра», И-16 деген канатлы темир кусы ман шыккан. Ол сав согыс йыллары ишинде 307 согыс ушувларын эткен, сонынъ ишинде 28 кере авадан согыс юриткен. Немец-фашистлерининъ намартлыгына каарланган летчиги согыс йыллары ишинде савлайы 9 самолетын оьзи урып аткан, уьшевин йолдаслары ман бирге йок эткен деп белгили. Бир неше кере яраланган болса да, тез ийгиге кайтып явга карсы турган.
Мине йигитимиздинъ эткен баьтирлиги акында «Краснофлотец» деген газетасы бетинде 1942-нши йылдынъ казан айынынъ 31-нши куьнинде 282-нши номеринде шыккан «Ногай халкынынъ увылы – Хусин Абишев душпаннынъ доьрт самолетын йок эткен» деген макаласы кызыл флотшы Б.Крыловтынъ летчикти ясаган суьврети мен шыккан. Сол каты 1942-нши йылда язылган макаладынъ авторы коьплеген ушувларында ногай яс оьзининъ йигитлиги, коркынышсызлыгы, шыдамлыгы, тастай эрклиги мен 4 душпан самолетын, явдынъ коьплеген техникасын, немец аьскершилерин йок эткени акында язады. Аьр бир ушувыннан сонъ кайтканда, авадагы душпаны тагы да биревге кемигенине суьйинген совет летчигининъ кара коьзлеринде наьсипли оты янганын белгилейди. Немец-фашистлерининъ ядыра атувшы самолетлары ман кенъ авада кайсы юриткен айкасларында да ол енъуьвши болып шыккан. Коркынышсыз сталинши лашын кустынъ омыравын Кызыл Байрак согыс ордени ярасыклайды», деп язылган макалада. (суьвретте).
Белгили ногай летчиги, звено командири, эскадрилья командирининъ орынбасары, 1944-нши йылдан алып ол Согыс-тенъиз флотынынъ Согыс-ава куьшлерининъ йогары офицер курсларында тынълавшы, 1945-нши йылдынъ курал айынынъ 9-ншы куьнинде 2-нши Гвардиядынъ истребительлик авиация полкынынъ 2-нши эскадрилья командири болган. Гвардия майоры Хусин Имам-Алиевич авада согыс борышларын толтырувда коьп кере 2-нши гвардия катыс авиаполкынынъ Согыс-тенъиз флотынынъ эскадрилья командири, эки кере Совет Союзынынъ Баьтири, уьш Кызыл Байрак орденлерининъ кавалери, подполковник Б.Ф.Сафонов пан бирге ушкан. Сулыплы летчиктен ушувдынъ коьплеген сыхырларына уьйренген. Авыр урысларында душпанлар Хусин Абишевтинъ самолетын уьш кере урганлар. Ногай яс тарихте белгили болган орыс летчиги Маресьевтинъ йигитлигин кайтарып эткен. Бир кере ава куьмпезинде каты согыс юруьвинде онынъ темир кусын немец-фашистлери урадылар. Ол янган самолеттан парашют пан Ледовитый океаннынъ бузына туьседи. Терен кар ман уьсти шыбыр сув болса да, эки мина ядыралары коьмилген ызанын эмеклеп, йылысып оьткен. Архивте ол эки аягын бузга уьситкеннен себеп, аяксыз деп эсапка алынган. Ногай летчиктинъ йигитлиги эли мен билинмей калмады. Ол согыс йигитликлери уьшин эки Кызыл байрак, эки Аталык согысынынъ 1-нши дережели, эки Кызыл Юлдыз орденлери мен эм 15 медальлери мен савгаланган.
Согыстан сонъ Согыс-Тенъиз Флотында туьрли ис аьрекетинде куллык этип келген. 1955-нши йыл гвардия майоры Хусин Абишев запаста болган. Оннан сонъ Черкесск каласында яшав суьрген. 1995-нши йыл оьзининъ тувган Эркин-Юрт авылында койылган.
Г.Нурдинова.
РФ Журналистлер союзынынъ агзасы.
Суьвретте: Хусин Абишев (солдан онъга биринши) согыс йолдаслары ман.
