(Басы 44-нши номерде 2022-нши йыл)
Анай тынысын енъил алып, тагы да тамагын кырады.
– Бир йыр туьсти эсиме, йырлайым:
Найманнынъ сары
суьрмеси,
Кызга ярасар.
Кыпшактынъ ак термеси,
Кырга ярасар.
Ак сарайдынъ ак эсиги,
Конакка ярасар.
Уьйсиннинъ коьк бесиги,
Саьбийге ярасар.
Конъыраттынъ куьбеси,
Атыста ярасар.
Кара канлыдынъ суьнъгиси,
Ярыста ярасар.
– Ямгыр явмаган шакта орамда булай йырлайтаган эдик:
Я Аллаху, я Алла явын бер
Етим-оьксиз балаларга.
Я Аллаху, я Алла явын бер
Соьзсиз-ойсыз малларга.
Я Аллаху, я Алла.
Кабыл эттагы халк
тилегин.
Бу ерде анай эндиги де бир затты эсине туьсиреди.
– Тагы бир йыр эсиме келди:
Шанди, шанди, шанди бий,
Астарханнан келген бий.
Коьк ала туьйме,
коьк туьйме,
Баспакка алган
тоьс туьйме.
Аьне тоьбе басында,
Мине тоьбе касында.
Ездем берген шал явлык,
Токтамайды басымда.
Колтык-колтык бавырсак,
Кол сандыкта сарымсак.
Атын аяп болмаган,
Ездем явыр кырымсак.
– Бурынгы бир хабарга коьре, аспаннан ерге домбырады, камады, арканды, сабанды, камышыды, туьеди, аргымакты, калемди Таьнъгир ерге туьсирген дейдилер.
Ерде яйрап яткан затларды аьдем ата йыйып алган шакта: – Домбыра ман коьнъилинъди юмандыр, кама ман душпанынъды коркыт, аркан ман аргымакты бойсындыр, туье мен элди кез, сабан ман ерди суьр, камышы ман баьтирлик коьрсет, аргымак пан данъкынъды шыгар, калем мен де хайыр аькел, – деген сыбыгадынъ тавысы коьктен шыккан дейдилер.
Хансылув-абайдынъ юзи бирден ясаргандай болып:
– Яслык шагымызда мунавдай бир йырды да йырлаганмыз, – дейди.
Биз тилеймиз аьр заман
Ава таза болсын деп.
Ак коьгершин йогарда
Канат кагып, ушсын деп.
Ак коьгершин болайык,
Канат кагып ушайык.
Дуныя кезип, айланып,
Ногай юртка конайык.
– «Мысыкка – куьлки, шышканга – оьлим» дегенлей, Совет оькиметке Ногай шоьлди уьш кесекке боьлгени куьлки эди. Ногай халкына шоьлде боьлинип яшав селеке эди. Сол тувылма ногай халкында:
Коькте торгай ушады
йолсыз,
Сувда балык юзеди йолсыз.
Совет оькимети аьдилсиз
Ногай халкы шоьлде кутсыз, – деп айтылганы.
– Шоьлде уьш япсар коьргенде юрегим ашыйды. Уьш япсардынъ дарманы шыдамлык. Оькиметтинъ ала казыгы – ногай халктынъ казасы, – деп халк йыравы Абдулла Бариев айткан дейдилер. Шыдамлыктынъ дарман куьши коьпке дейим етерме экен? Сол себептен, боьлинген Ногай шоьллиги мен байланыслы йыр эсиме туьсти.
– Кенъ яйылган аспан,
Неге мунъайып турсынъ?
– Мунъаймай мен
болмайман,
Кара туьн мени бийлеген.
– Эркин юрген булыт,
Неге мунъайып турсынъ?
– Мунъаймай мен
болмайман,
Ел онда-мунда кувады.
– Кенъ яйылган шоьллик,
Неге мунъайып турсынъ?
– Мунъаймай мен
болмайман,
Оькимет мени уьшке
боьлген.
– Эркин яшаган халк,
Неге мунъайып турсынъ?
– Мунъаймай мен
болмайман,
Оькимет аьдилликти
оьлтирген.
(Ызы болаяк).
Тагир Акманбетов,
фольклоршы.