(Басы 2-нши номерде).
– Соьзим баска якка кетти. Кетсе де ойымды битирейим.
– Абай, юрегинъиздегин айта беринъиз.
– Аьлиги моллалар билемиз деп, басын тесип, коьзин шыгарып, соьйлеп юредилер. Топырак болган аьдемнинъ ети куьнин, кырк куьнин эттирмеек боладылар. Алдынгы моллалардан калган затка неге олар карсы турадылар? Эрши затты неге этедилер? Ногайда бир де болмаган затты аьдетке киргистеек болып шалысадылар. Айтпага, мейитти азбардан шыгарып аькетеек болып турганда, бир эсли хатын алдыга ети абыт алып юреди, колындагы балта ман ерге урады эм:
Алды сага ярассын,
Арты бизге ярассын.
Йолынъ ашык болсын,
Меканынъ хайырлы
болсын,
– деп баьте соьз айтады. Соны эндиги койдыраяк боладылар. Ол ногай аьдети, аталардан калган, сол аьдетте моллалардынъ не куллыгы бар экен?
Моллалардынъ арасында тил бирлик йок. Халкты боьледилер. Халкты боьлуьв куьна ме яде савап па? Маьвлидте бурынгы моллалардынъ назмыларын йырлайдылар, тек олардынъ эткен ислерине карсы турадылар. Оьликке карасынлар, неке кыйдырып кагыт берсинлер неке кыйылган деп. Халк арасында оьзлерининъ сыйын арттырсынлар.
Аьр аьдем де анълавына коьре яшайды. Акшасы коьп аьдем кайтип акшады коьп этейим деп ойлайды. Акшасы аз аьдем кайтип акшады аьелиметуьттирейим деп ойлайды. Бир аягым тоьрде, бир аягым коьрде, картлык уьшин оькимет беретаган акша дарманнан да калмайды. Аьлиги дарманлар бир ерди сыйпайдылар, бир ерди тырнайдылар.
Бизим аьлимизди ким ойлайды? «Акша коьзи кызыл» деп аькимлер оьликтинъ тоьгерегиндеги ерлерди де акшалы аьдемлерге сатаяклар. Оьлмегенлер соны да коьрерлер.
Аьвелги яшавда бир келиншек булай йырлаган дейдилер:
Ашкышым алтын,
киртим ез,
Ашаялмайман соявлап.
Бир яманга бас косып,
Кашаялмайман яявлап.
Кудайдынъ буйырганы,
Баьпишлеримнинъ
кыйыгы.
Ак бетимди саргайткан
Байымнынъ яман кылыгы.
Кайбир аькимлер, кайбир моллалар авыр яшавды енъил этпей бетимизди саргайтадылар.
– Абай, Совет оькимети бузылып, янъы Россия янъы абыт алып баслаганда, «Авылда куллык йок» деп йырлаган йырынъызды айтсанъыз экен, – деп мен Хансылув-аьптейге тиледим:
Авылда куллык йок деп,
Алыска кетеди яслар.
Авылларымыз босап,
Авлагымызда ким калар?
Тереклидинъ коьркин,
Бузады кокыс, калдыклар.
Онда-мунда яткан эркин
Наслыкты ким тазалар?
Куьннен-куьнге яшав,
Енъил болсын деп
тилеймиз.
Халктынъ авыр куьнин
Ким енъил этип болар?
Биз тилеймиз аьр заман,
Ава таза болсын деп.
Ак коьгершин йогарда,
Канат кагып ушсын деп.
Хансылув-анай манълайында коьринген тер тамшыларын тастамал ман суьртип: «Мен даьрет алып намаз кылайым», – дейди.
Сол аьсерде бир бала келип: «Кайынатанъ уьйге шакырады», – деп Аминат Исмаил кызын алып кетти.
Хансылув-абай мага карап: «Сен кетпей туртагы», – деди. Ол намазын кылып болып кумганынынъ бурнын кыблага карап салып: «Аминаттынъ эри Мухтар каьпилистен кателенип ян берген куьн мен бозлаган эдим. Сол бозлавды бозлайым», – деди.
Мен тептеримди шыгарып язып алмага онъландым:
Керосинкам болса экен,
Сувым кайнап турса экен,
Алыстагы Мухтарым,
Касымда болса экен.
Уренгойдынъ элине
Барган эдинъ бир иске.
Исинъди битирдинъ,
Ата юртка кайтканда.
Уренгойдынъ аспанын
Кара булыт каплапты.
Уренгойдынъ йолында
Коькиректен янынъ
шыкты,
Сол кеселтек булыттан
Себелеп явын явыпты.
(Ызы болаяк).
Т.Акманбетов.