2022-нши йылдынъ караша айында Россия илми фонды айырым киши илми фондлардынъ янъы проектлерининъ конкурсынынъ сырагыларын келтирди. Маьне берилген эм коьтергишленген проектлерининъ ишинде Россия МИД МГИМО евроазиат излестируьв орталыгынынъ алдышы илми куллыкшысы, тарих илмилер кандидаты Ахмет Ярлыкаповтынъ «Караногай приставствосынынъ тарихи: Россия сырасына ногайлардынъ административли эм социокультуралык инкорпорациясынынъ сулыбы» деп аталган проекти де бар. Проектти толтырувшылар Михаил Волхонский (Россия МГИМО МИД) эм Сергей Манышев (РАН халклар ара экономика эм байланыслар институты) боладылар. Бу проект Россия империясына этникалык куьплердинъ эм халклардынъ кируьвине административли эм политикалык институтларынынъ демевлик этуьвин излестируьвге, халклардынъ аьдетлерининъ сакланувына эм йок болувына каратылган. Бу илми маьселеди шешуьвде Караногай приставствосынынъ тарихин излестируьвининъ уьйкен маьнеси бар. XVIII юзйыллыкта Сырт Кавказда туьзилген приставство Россиядынъ экономикалык, маданият, политикалык яшавына ногайлардынъ кируьвине оьз демевлигин этти. Караногай приставствосынынъ тарихин излестируьв келеекте Россиядынъ этникалык эм конфессиональли патшалык болып туьзилгенин тарих яктан коьрмеге амал береек.
– Излестируьвшилер архивли билдируьвлерди Караногай приставствосынынъ тарихи бойынша Москва, Санкт-Петербург, Махачкала, Ставрополь эм Владикавказ калаларында йыйнаяклар. Сондай билдируьв негизин туьзуьв келеекте янъы излестируьв соравлар тувдыраяк, Сырт Кавказда приставстволардынъ туьзилуьвининъ тарихин, олардынъ Россия сырасына киргенин уьйренмеге амал береек. Караногай приставствосынынъ тарихин излестируьв Сырт Кавказда XVIII-XX юзйыллыкларда ногай халкынынъ тарихининъ янъы политикалык, социаллык, экономикалык эм маданият бетлерин аянламага эм коьрсетпеге амал береек, – деп айтады проекттинъ етекшиси Ахмет Ярлыкапов.
Излестируьв сырагылары бойынша алынган билдируьвлер алдышы илми баспаларда уьш илми макалаларда коьрсетилинеек. Солай ок излестируьвшилер оьз докладлары ман илми конференцияларда шыгып соьйлееклер. Сол макалалар бу тармак бойынша специалистлер арасында каралаяк, сол зат проект маьселелери бойынша илми билимнинъ оьсуьвине оьз демевлигин береек.
Сондай ийги хабар бизди суьйиндирмей болмайды. Ногай халкынынъ тарихин излестируьв, тереннен билуьв – бек уьйкен ис.
Г.Бекмуратова
Суьвретте: А.Ярлыкапов.