Аьдем бактысы _____________

Яшавымда мен бек коьп аьдемлер акында макалалар яздым, коьплерге, сыйлаган, суьйген аьдемлериме ятлавлар, йырлар багысладым. А бу куьнлерде эсиме энем йыйы туьседи. Коьз алдыма бала шагым келеди.

…Калинин авылдынъ ортасындагы уьйкен болмаган агаш туькен. Мен сонынъ босагасында олтырып, энем алган таьтли сувды ишемен, сонъ суьтин актырып, сувытпады ялайман. Сол туькенге сен мени дайым да етип баратаган эдинъ, аявлы Канбийке-энем. Бу 2020-ншы йыл 28-нши коькек айында сага тувганлы 100 яс толмага керек эди, белки, сонынъ уьшин болар Алла-Таала сени меним эсиме салып турганы.

Сенинъ Салимет деген бир акыллы кызынъ бар эди. Ол 16 ясында, яшавы шешекейдей яйнап турган шагында, 1965-нши йыл дуныядан тайды. Соннан коьп узакламай мен тувдым, эм мага, онынъ аты ерде калмасын, оьмирли болсын деген ырым ман Салимет деп ат бердилер. Мине сол Салимет-йиенинъ, буьгуьнлерде 55 ясына етип, бала шагынынъ бир кесегин куьлпилдетип, бавырына басып саклаган энесининъ акында ойларын ак кагытка тоьгип, разылык соьзлерин айтпага суьеди.

Меним энем – Канбийке Актай кызы Янгазиева (суьвретте) 1920-ншы йыл 28-нши коькек айында алдынгы Крупская атындагы колхоз ерлескен авылда тувган. Сегиз ясына етип окымага барган, ама ога, тек 5-нши класска дейим окып, каьрип яшав уьшин кара куллыкка басын тыкпага туьскен. Он уьш ясыннан алып уьйкенлер мен бирге ислев деген маскара тувыл. Энем, сыйыр савувшы анасына коьмек этип, мал хаьсиетин эртерек таныган. Ол, кенъ яйлакка тувар айдап, бузав багып, куьби писип, тийермен тартып, бир куллыктан йийренмей, коркпай юрген.

Канбийке-энем бек йигерли, куьшли кыз болган. Онынъ оьткирлиги, куллыксуьерлиги кайдай ашлык заманларда оларды аьжелдинъ тырнагыннан калдырган. Яшав йолында ога карагоьзли, кара каслы, куйылган кара шашлы Кыдыр Болеков деген йигит карсы келеди. Эки суьйген бир-бири мен тек бир йыл яшап уьлгиргенлер. Кыдыр элди кара туьтин баскан 1941-нши йыл согыска кетти. Янъы тувган тунъгыш кызы бесикте калады. Ол – Сайдат, келеектеги меним анам эди. Ол оьз яшавында бир кере де, «Атам!» деген соьзин айтып, атасынынъ койынына кирмеген, онынъ юзинде эсинде калдырмаган, тек Кыдырды таныганлар кыз балага: «Калай усапты атасына, юзик кастай ыспайы саьбий!» – дейтаган болганлар.

Заманлар авыр болса да, коьреек куьни болганлар сол кыйынлыкта сынмадылар, кайтарасына бегидилер, яслар эртерек уьйкен болдылар, ясуьйкенлер оларга тирев эдилер. Канбийке де колындагы кишкей саьбийи мен ялгыз калып адалады. Наьсибине, янында оьгей атасы Кулыкай ман анасы Оьтеш кишкей Сайдатты бавырларына басадылар. Энем болса, белин тартып бувып, колхозга ислемеге шыгады. Баска хатынлар ман бирге татавыллар, танкларга карсы оравлыклар казды, аялары эр кисидикиндей болып каттылар, айдай ал юзи елден куьйди, аш курсагын кумаршык пан толтырды. Болса да ол, бир де коьнъилин тоьменлетпей, ийги яшавга сенимин йоймай яшады. Соьйтип, тастай авыр эм каты согыс йылларды басыннан оьткерди.

Бес йыл карады Кыдыр косагын энем, ама ол дав йолында белгисизликке кетип йойылды. Ким биледи, кайсы согыс майданында душпан куьллесиннен ян берди, кайда ятыр экен нагашакамнынъ суьеги.

1946-ншы йыл Канбийке-энем Кусеп деп аталган яланътоьс, куллыксуьер, бавырмалы йигитке эрге шыгады. Аьвлетлери ызлы-ызыннан тувадылар: Салимет, Сейпулла, Аминат, Саьнетли, Бейтулла, Алимет. Ян косагы Кусеп – колхозда койшы, Канбийке-энем болса, онынъ янында арбашы (арбичка) болып ислейдилер. Олар тоьгерекке белгили алдышы койшылар болдылар. Ана койлардан артык-артыгы ман козылар алдылар, юн бердилер, уйкыга тоймадылар, авыр куллык савлыгын алады деп бир туьйир де ойламадылар. Экеви де «Социалист базластынъ енъуьвшиси» деген медальге, бир кишкей акшалай баргыга да суьйинип яшадылар. Энем 1968-нши йылдан алып 1982-нши йылга дейим райПО-да туькенши болып куллык этти. Сол йылларда Калинин авылында Шарбийке Карагулова да туькенши болып ислеген. Бу абамыз да аьлиге дейим меним эсимде, неге десе ол мени тувганда авызландырыпты экен.

Энем айлак туврашыл, дурыс затты коьзге карап айтып, терисликке шыдамайтаган кыскаяклы болган. Бир кере ол акша йоклыктан етекшиге барып, кыйын акын расходной кагыт пан яздырып алмага суьеди экен. Болса да, етекши ога акша йок деп колын баспайды. Канбийке-энем сол ерде карланып: « Баспасанъ баспа. Сенинъ атанъ карагоьн этикти эки ягыннан кийген мендей бир каьрип эди. Сени окытып билим беремен деп шарыгын тоздырып юрди. Бу дуныядан кеткенде, пакыр да бир, такка олтырган да бир. Бермесенъ берме, мени де Кудай аштан оьлтирмес!» – деп айтып шыгып кетеди. Ол кеткен сонъ етекши уьйкен ойга коьмиледи эм энемнинъ акшасын яздырып береди.

Аьли мен ойларымда арттагы йылларга кайтсам, энемнинъ конъырав тавысын, кувнак куьлкисин, Калинин авыл ортасында орынласкан туькенди эм сондагы коьп таьтли сувларды коьз алдыма аькелемен. Ким эскерер, ким айтар, мен болмасам, эндиги уныкларга эм йиенлерге сондай ак юрекли энем Канбийке акында? Мени бавырына басып, йылы-юмсагын оьзи ашамай, мага берген, кийим тигуьвши маьшин мен мага коьйлек тигип кийгисткен, йокты бар этип, тарды кенъ этип, баьри мен мени тенъ этип турган энейим! Мен сени буьгуьн тагы да бир йылувлык пан эскерип, яшавда коьрген кыйынлыкларынъ уьшин еннет тоьринде енъиллик коьр деп йорайман.

С.Майлыбаева.