Согыс заманында сес-хабарсыз йойытылганлар. Не уьшин олар айлак коьп болган сол заманда? Аьлиги заманга дейим санавлар юритиледи эм оларды битируьв кыйынлы болады. Сес-хабарсыз йойытылган кызыл аьскершилердинъ саны биринши болып, 2009-ншы йылдынъ канътар айында айтылган, сол заманда олар 2,4 миллион аьдем деп белгиленеди, аьскершилер оьлгенлердинъ эм есирге туьскенлердинъ арасында йок.
Бир неше специалистлердинъ билдируьвлерине коьре, бу санлар аз болып коьрсетилген. Сес-хабарсыз йойытылган аьскершилердинъ коьп болувынынъ себеплери де бар – уьйкен элдинь баьри ерлеринде де дав юрген, давдынъ басында немецлер аьскерлери элимиздинъ коьп ерлерин алдылар, сол заманларда болган куьресуьвлерде оьлген аьскершилерди бирев де тукымы, аты ман карамаган. Оьлген аьскершидинъ атын байыр документлери эм оьлим медальоны бойынша билмеге болатаган эди. Сол медальоннынъ ишинде аьскершидинъ акында баьри билдируьвлери мен кагыт болган, оны шалбырдынъ бир кисесинде коятаган болганлар. Специальли куьп дав майданда оьлген аьскершилердинъ байыр документлерин эм медальонларын йыйнап, полктынъ штабына аькелгенлер, соннан оьлгенлердинъ кардаш-тувганларына билдируьв йибергенлер.
Савлай элимиз бойынша кардаш камырлар орынласкан. Оьлген аьскершилерди ерли яшавшылар коьрге салатаган эдилер, сол заманда бирев де санамаган оьлгенлерди, списоклар салмаган. Сондай аьскершилердинъ бириси – Ногай районынынъ Нариман авылыннан Аджиев Юнус Кусеп увылы. Мен Эс китабинде онынъ акында билдируьвди окыдым, онда булай язылган: «Аджиев Юнус Кусеп увылы, Ногай районынынъ Нариман авылында 1909-ншы йыл тувган, Кизляр ГВК шакыртылган, рядовой, 1942-нши йылдынъ сары тамбыз айынынъ 6-ншы куьнинде сес-хабарсыз йойытылган». Онынъ кардаш-тувганлары коьплеген йыллар аталарын сес-хабарсыз йойытылган деп турганлар, ама бир неше йыллар артында олар ясуьйкенлери Юнус Аджиев Орлов областинде Переснянский районынынъ Разновилье авылында койылганын билгенлер. Юнус Аджиев Курская дуга согысында катнасып, оьз Аталыгын фашистлерден босатув уьшин, 1943-нши йылдынъ увыт айынынъ 23-нши куьнинде ян берген. Юнус Аджиев 280-нши мергин дивизиясында кызыл аьскерши болып куллык эткен. Ялгыз увылы Солтан Юнус увылы Аджиев оьзининъ атасынынъ каерде койылганын, Курская дуга согысында йигитлерше катнасканын билмеди. Мен ойлайман, неше кере де оьз атасы ман ойларында маслагатласып, ога яшавы, саьбийлери акында хабарлагандыр. Буьгуьнлерде Юнус Кусеп увылынынъ немерелери аталарын эсинде саклайдылар, Аджиевлердинъ тукымында онынъ атын кишкей уныгынынъ увылы юритеди. Соьйтип, Уллы Енъуьвди ювыклаткан, халкы уьшин янын берген ердесимиздинъ аты соьнмегени баьримизге де куванышлы.
Г.Бекмуратова.
Суьвретте: Ю.Аджиев.
