Аьр бир миллеттинъ ваькили оьзин сыйлайтаган болса, ол айлак терениннен болмаса да, тарихин де, адабиатын да, саниятын да билмеге керек. Сол затларды билсе, ол кайсы ерде де, баска миллетлер алдында оьзин танытпага да, сыйлавга да тийисли болмага да болаяк.

Ногай миллетли халктынъ уллы тарихи акында коьп айтылады, архивте документлерди актарсак та, патшалардынъ соьйлесуьвлери ногай тилде юритилгени, коьп ерлерде тоьр бетте ногай ваькиллери олтырганлары, олардынъ соьзининъ куваты болганы да коьринеди. Солай болганда, кайсы заманларда да миллетимизде акылбалык аьдемлер болганы ыспатланады. Тарихтинъ айлак теренинде болмаса да, юз йыл артта дуныя юзине энген, яшав оьмири бойынша халкына оьз пайдасын тийдирген, адабиатта белгили болган, Ногай районынынъ оьрленуьвине оьзининъ уьйкен косымын эткен Бадий Явлан увылы Аджигельдиевтинъ сыйлы аты коьплерге белгили болады.
Бадий Явлан увылы Аджигельдиевти яшав оьмири бойынша коьрген, таныган аьдемлер оны тек ийги яктан эскередилер. Ол бек аьдил эм каьмбил киси болган экен. Сол йылларда тувып-оьскен аьдемлерде каьмбиллик бас касиет болган деп айтпага да болады. Уллы Аталык согысынынъ катнасувшысы, Ногай районымыздынъ ваькилли ис орынларында етекшилик ис аьрекетин юриткен Бадий Явлан увылы Аджигельдиев Ногай шоьлининъ Орта-Тоьбе авылында тувган, сонынъ акында мага билдирмеге, боьтен де суьйинишли, неге десе оьзим де асылым ман сол авылдан боламан (ол Орта-Тоьбеде тувган ялгыз язувшы эм белгили аьдем тувыл, аьли де бар…).
Бадий Явлан увылы оьз заманына билимли аьдемлердинъ бириси болганнан сонъ, (Ол Кизляр каласындагы педагогикалык окув ошагын окып битирген), соны ман баска балалар ман боьлисип, оьзининъ билгенин уьйретип турды. Окытувшылык ис аьрекетин белсенли юритип турганда, элге кара яв шапкынлык этеди. Фашист Германиядынъ наьлетлери тынышлыкты бузды. Савлай совет халкы, бириси калмай, бала да, яс та, карт та (согыс майданда болмаса да, тылда ислеп, коьмек эттилер) оны ман куьреске шыкты. Солардынъ арасында 19 ясына толмаган Бадий Явлан увылы Аджигельдиев те бар эди.
Ога согыс бизим шоьлимизден коьп узак болмаган Моздок еринде басланады, оннан сонъ Узак Куьнтуварда японлар ман куьрескен, «Смерч» атындагы контрразведкадынъ айырым боьлигинде, 17-нши номерли мергин корпусында эм сондай баска ерлерде аьскерлик службасын озгарган.
Кайсы ерде де ол тапшырылган борышын уьйкен яваплылык пан бардырган. Согыс йылларда ол боьлик командирининъ орынбасары да болган, кайдай аьскерлик борышты толтырмага баратаган заманларда да Бадий Явлан увылы етекшилерининъ янларында болган. Соны оннан олар оьзлери талаплайтаган болганлар. Бу ерде мага мундай ой келеди, эгер сондай кыйынлы аьлде янынъда сенгендей йолдасынъ болмаса, борышты толтырмага да кыйын болады, а Бадий Аджигельдиев болса, таянгандай, сенгендей эр киси болган.
Бадий Явлан увылы, кызы Асияттынъ эскеруьвлерине коьре, согыс акында хабарламага коьп суьймейтаган болган.
– Ол тез-тез оьзининъ «За Отвагу» медалин не уьшин алганы акында айтатаган эди. Меним эсимде калганы, японлар ман урыслар айлак каты болган, сол заман атам оьзининъ йолдаслары ман, кайдай кыйын болса да, «тилди» ыслап аькеледилер, сондай йигерли ислери уьшин медаль мен де савгаланадылар, – деп хабарлайды Асият Бадий кызы Манкаева.
Согыстынъ авыр йолын оьткен Бадий Аджигельдиев тувган ерине Уллы Енъуьв мен кайтканнан сонъ, «Кызыл Байрак» (аьлиги «Шоьл тавысы») газетасынынъ редакторы болып куллык этип баслайды. Сол йылларда ол коьплеген асарларын язады. Газетага онынъ келуьви мен коьп туьрленислер де болганы акында сол йылларда ислеген аьдемлердинъ эскеруьвлериннен коьринеди.
Бадий Явлан увылынынъ яшав йолы уьйкен деп те айтпас эдим, бу дуныяда ол тек 60 йыл яшаган инсан, сонынъ да бес йылы согыста оьткен. Калганы ишинде, ол адабиатта да куьшин сынаган, совет-партия куллыкшысы да, авыл хозяйствосында да ис аьрекетин де бардырган киси болган.
Бадий Явлан увылы Аджигельдиевтинъ бизим халкымыз уьшин эткен куллыклары аз тувыл, онынъ акында яс несил билмесе де, ясуьйкенлер коьп биледилер эм айтадылар. Белсенли ис аьрекети, Уллы Енъуьвди ювыклатувга коскан уьлиси уьшин алынган коьплеген коькирек белгилери, Сый грамоталары буьгуьнлерде кызы Асияттынъ уьй архивинде аявланып сакланылады. Ол болса, оьзининъ балаларына, аьптеси мен синълисининъ балаларына, уныкларына тешкеруьвли, уьйкен терен сезимлери мен атасы акында хабарлайды эм савгаларын коьрсетеди. Сога коьре, олар – Бадий Явлан увылыннан тувган кызлар, олардынъ ызларын алып баратаган балалары турган шаклы, онынъ акында эс те тири болаяк.
100 йыл. Аьдемнинъ оьмири… Сол шаклы созылмайды, тек атына тат тийдирмей саклагандыкы данък болып калады.
Г.Курганова.
Суьвретте: Б.Аджигельдиев аьели эм согыс ветераны К.Абдуразаков пан.