«Алла-Таала уьшин намазынъды кыл эм курманлыкка мал шал»
(Сура «Аль-Каусар»)
Мусылманлардынъ эки маьнели байрамларынынъ бириси – Курман-байрам. Ол мусылманлардынъ Меккага аьжилик кылувга барув аьдетининъ ызгы кесеги болып саналады эм Зуль-хиджа айынынъ 10-ншы куьнинде белгиленеди. Бу куьнлерде курман шалув – бизге берген ер юзиндеги баьри ийги зат уьшин Алла-Таалага уьйкен разылыкты билдирген онынъ алдында бас ийуьвдинъ кеби.
Бу байрамнынъ тарихи Ибрагим пайхамбары (ога тынышлык) яшаган заманлардан алып басланады. Таварыхка коьре, Ибрагимнинъ коьп заманлар узагына баласы болмаган, тек 86 ясына толганда, онынъ биринши баласы тувган. Бир кере Ибрагимнинъ туьсине Джабраил энеди эм ога ялгыз увылын Алла курманлыкка салмага буйырганын айтады. Ибрагим оьзининъ увылын бек куьшли суьйген, ама кайтип аьвлетин куьшли суьйсе де, Кудайдынъ тилегин толтырмай болмайды. Сонынъ уьшин ол кедеси мен бирге Мина данъылына кетеди, сонда ол увылын курманлыкка келтиреек болады. Кедеси не уьшин атасы оны Мина данъылына алып бараятырганын биледи эм сога аьзир болады. Данъылга келип, ниетин толтыраякта, Алла-Таала пышак оьтпегендей этеди, эм курман шалувга кой бериледи. Бу Ибрагимнинъ Аллага суьйимин эм бас ийуьвин тергеген сынав болган, эм ол оннан оьткен. Соннан бери Алла-Таалага курманлык мал ман шалынады.
Мусылманлар курманга шалынган мал аргы дуныяда аьдемлерге Сират коьпирден оьтпеге коьмек этеди деп сенедилер. Астында яханемнинъ оты кайнаган юка коьпирден аьдемлер курманга шалынган кой уьстине минип, енъил оьтпеге болады деп айтылады.
Мусылманлардынъ байрамлары, баска халклардынъ байрамларындай болып, йыл сайын бир айдынъ бир куьнинде белгиленмейдилер. Олар йыл сайын 10 куьнге алдын келеди. Курман-байрам Ораза байрамыннан 70 куьннен сонъ, уьш куьн узагына белгиленеди. Быйыл Курман-байрам шилле айынынъ 31-нши куьнине келеди.
Байрамнан алдынгы он куьн ишинде аьр бир мусылман аьдем коьп ийги ислер, саваплык этпеге шалыспага керек. Айтылган куьнлердинъ сырасында Арафа куьни – Курман-байрамнынъ алдындагы куьн энъ де маьнели. Быйыл ол шилле айдынъ 30-на туьседи. Белгиленген куьнлерди кураннынъ сураларын окып, тилеклер тилеп, ораза тутып озгарув ийги. Мухаммад пайхамбардынъ (Алла-Таала оны саламласын эм разыласын) айтканы ман, Арафа куьнинде эткен ийги ислер мен озган эм келеек йылдынъ куьналери кешириледи.
Байрамга бир неше куьн алдын аьзирлик коьруьв басланады. Мусылманлар ога дейим 20 куьн алдын шашларын кеспейдилер, сакалын алмайдылар эм янъы кийим киймейдилер. Эби болганлар Меккага аьжиликке кетедилер. Элбетте, баьри мусылманлардынъ да Меккага аьжиликке барып, оьзлерининъ бас байрамында катнасып эм киели ерде оьз колы ман мал соймага эби болмайды. Сол себептен ислам динининъ йорыкларына коьре мусылманлар бу аьдетти тек Меккада тувыл, солай ок мусылманлар турган баьри ерлерде де толтырмага боладылар.
Коронавируслы юкпалы мараздынъ пандемиясы ман байланыста, быйыл Меккага аьжиликке тыс эллерде яшаган мусылманлар барып болмайдылар. Аьжиликте катнаспага бу йыл тек Саудовская Аравиядынъ еринде аьли болган туьрли миллетли мусылманлардынъ бир кесегининъ амалы бар. Соннан тура Саудовская Аравиядынъ хадж эм умра ислери бойынша министри Мухаммед Салех айткан: «Аьжилердинъ саны бу йыл он мынънан артык болмаяк. Ол – элдинъ ишиндеги аьжилик болаяк, тыс эллерден аьжилер калаларга кирмееклер. Алдын болса йыл сайын Меккага аьжилликке 3 миллионга ювык мусылманлар келетаган эдилер».
Уьстимиздеги йылдынъ увыт айынынъ 27-нши куьнинде Саудовская Аравиядынъ етекшилеви кесек заманга Мекка ман Мединага киретаган йолды, коронавируслы пандемия ман байланыста, аьжи-мусылманлар уьшин япканлар. Олар дуныядагы мусылманларды бир кесек заманга аьжиликке бармага ниетленуьвди койып турмага шакырганлар.
Меккада болмаган аьдем Курман-байрамды куьннинъ биринши саьвлелери мен байрамшылап баслайды. Мусылманлар танъ атканда, эртенъги намазын кылмага толы кепте даьрет алып, ювынып, тазаланып, янъы ярасык кийимин кийип, ийисли сув севип, ийги ниети мен межигитке йолланадылар. Намаз кылганша ас ашамага ярамайды. Межигиттен кайткан сонъ, оьликке барып, зиярат коьредилер. Оннан кайтып келип курманга аьзирленген малды соядылар. Курман шалувга деп айырылган мал сап-сав, минсиз болмага тийисли. Ол сыйыр, буга, кой болмага болады. Ак кой болса, тагы да яхшы. Онынъ ясына да эс этилинеди. Койдынъ ясы йылдан арткан, баскалардыкы 2 йылдан арткан болмага керек. Бир койды яде эшкиди курманлыкка бир аьдем шалады. Сыйырды 1-7 аьдем болып шалмага ярайды. Курманлыкка сойылган малдынъ уьшинши кесегин осал яшаганларга, тагы уьшинши кесегин конаклар эм кардашларга, калган уьшинши кесегин аьелге калдырмага тийисли.
Курман-байрамга малды шалувынынъ эби-йорыгы ман таныс болганлар, оьзлери де шалмага болады. Билмегенлер болса баска билетаган мусылманга сойдыртадылар.
Курманга аьзирленген малды соювга ийги аьзирленуьв керек. Мал сойылаяк пышак оьткир болсын, оны сойылаяк малдынъ касында шайрамага ярамайды. Солай ок мал аягыннан суьйрелип, шалаяк ерге аькелинмесин. Бир малды баска малларга коьрсетип союв тийиссиз.
Курманга аьзирленген малды сойган аьдемге кыйын акын тоьлемеге, сойылган малдынъ этининъ бир кишкей кесегин де яде терисин сатпага ярамайды. Териди осал яшаган аьдемге бермеге яде кулланылмага болады.
Йыл сайын Ногай районынынъ «Инсан» саваплык фонды «Аьр бир мадарсыз аьлде яшайтаган уьйге – эт» деген акциясын уйгынлайды. Курманга аьзирленген малды ислам дини бойынша шалув эм шалынган малдынъ этин районымыздынъ осал яшайтаганларына пайламага ярдамласув ниети мен бу акция озгарылады. «Инсан» фонды аьли акциядынъ басланганын билдиреди. Курман-байрамына мал шалдырмага суьйген аьдем 8-928-505-56-77 номерге занъ согып, оьз ниетин билдирмеге болады. Сонынъ акында бизге «Инсан» саваплык фондынынъ етекшиси Абдулла Атангулов билдирди. Солай ок ол аьлиги тыныш болмаган заманларда коронавируслы юкпалы мараздынъ яйылувынынъ алдын шалув мыратта, Курман-байрамына багысланган шараларында саклык тутув керек», – деп Абдулла Атангулов шакырады. Онынъ айтувы ман, бу кыйынлы заманда, Курманга деп аьзирленген малды байрамнынъ биринши куьнинде ок тувыл, уьш куьн ишинде шалмага болады. Ол авырув яйылувынынъ кавыфлыгын азайтар, эм Курманга деп мал соювды уйгынлаган аьдемлерге, бир куьн этилеек куллык уьш куьнге боьлинсе тыныш болар.
«Курманга мал шалувдынъ саваплыгы бек уьйкен, онынъ маьнелигин биз – аьдемлер ойлап та болмаймыз. Мен район яшавшыларына курманнынъ саваплыгы кабыл болсын деп, аьдемлер оьзлери ийманлы, сабыр, касындагыга языксынып билсинлер деп йорайман. Дайым тилде, динде, халкта бирлик болсын. Халкымыз ян-якка карамасын, шашырамасын, баьримиз бирге болайык. Баьримиз бир болып, Ногай район етекшисин, солай ок баьримиз бирге болып, район имамын коьтергишлейик», – деп районымыздынъ яшавшыларына каратылган соьзлерин «Инсан» фондынынъ етекшиси айтады.
Абдулла Атангулов бизге билдиргенлей, бу йыл да районымызда Курман-байрамы йогарыда аьдеттеги байрамшылав коьрсетилингеннен коьп баскаланмай озгарылмага ниетленеди. Байрам эртенъги 7 саьатте межигитте намаз кылувдан басланаяк. Сол куьн аваслыгы болган мусылманлар межигитке намазга бармага боладылар. Аьдетинше, межигиттен кайтып, топырак болганларга сый этип, оьликке барылады, тек оннан сонъ курманга аьзирленген мал сойылады. Курманлыкка мал сойылган сонъ, мусылманлар курылган бай сыпыраларга олтырадылар. Бир-бирине конакка барадылар эм савкатлар этедилер. Байрамнынъ 2-4-нши куьнлеринде конакка яде оьлгенлерди йокламага барганда, коронавируслы авырувды эсте саклап, саклык тутув керек.
Н.Кожаева.
