Аьлиги заманларда Интернет бек уьйкен маьнели эм яшавымыздынъ тоьр бетинде орын алып туры. Биз Интернет пен, янъы технологиялар ман аяк-колларымыз айырылгысыз шынжыр ман байлангандай болып, яшаймыз. Алдыда яшавымызды Интернетсиз коьрип те, эсимизге алып та болмаймыз. «Неге?» – деген соравы да тувады: ясуьйкен несил биз яшаганмыз ша, деп те айтпага болады, а соны ман тувганлар ша, кайдай явап берер экен?..

Интернеттинъ зарарын акылы ман анълайтаганлар болса да – сол аьдемнинъ тыскы дуныя ман байланысы ша деп айтпага да боларлар. Бу куьнлерде Интернет кенълигинде кайдай туьрли билдируьвлерди де таппага боламыз (ушыннан алып айлак ялганга дейим), тек билими терен болмаган (олар да алданадылар) терисликке кирип те кетпеге болады. Сол савдуныялык шатырда биз кайсы дуныядынъ акында да билдируьвлер таппага боламыз, сол да болар коьплеген аьдемлерди кызыксындыратаганы, боьтен де питне аьдемлерди (аьлиги заманларда олар аз тувыл – кимнинъ кыйтыгы коьзиме илинер экен дегенлер). Интернет соны ман коьлемлик шайтанлык па яде заманга келисли илгерилик пе?
Бу соравга туьрли аьдемлер туьрлише явап береегине шекленмеймен, тек Халклар ара Интернет куьни календарь бойынша белгиленгеннен сонъ, оьз ойымды да билдирмеге токтастым.
Куьн сайын биз Интернет аркалы сансыз коьп, басымыздагы мыйымыз тасып кырына шыкканша, билдируьвлерди алмага боламыз, неге десе бизге сол мырсатты береди. Ол – бизим авыстырып болмайтаган йолдасымыз. Янымызга бир аьдем де керек тувыл. Билдируьвлер кереклиден не шаклы да артык. Сол аьруьв ме яде яман ма экен?
Аьруьв – деген сол: коьп мыратларымызды, куллыкларымызды яткан еримизде турып, толтырмага боламыз. Ама яман яклары, шеккиге салсак, артар деп ойлайман, неге десе аьдемлер касиетине, савлыгына коьре, баскаланганнан сонъ, олар Интернет аркалы алатаган билдируьвлерди туьрлише анълайдылар, эм сол затлар олардынъ савлыгына зарар аькелмеге болады.
А балаларымыздынъ Ин- тернет пен байланысы – айырым уьйкен маьселе. Оьз ислери мен каьрлеп турган ата-аналар, балалары аякланмай турып, телефон ман таныстырадылар (белки, оьзлери де Интернет тармаклары ман ятып эм туратаганлар болса ярайды).
Ата-аналар дайым да Интернетте олтырган балаларынынъ артыннан карап, тергеп турып болмайдылар. Олар анълап-анъламай, карсы келген билдируьвлер мен таныспага боладылар. Интернет тармакларында коьп заманын озгаратаган аьдемнинъ (бала болсын, уьйкен аьдем болсын) терен сезимлери артка тайгандай да болып коьринеди. Бу ерде мага мундай ой келеди. Алдынгы заманларда телевизордан аьдем оьлтируьв сценасы коьрсетилмейтаган эди, кинофильмлерде аьдемнинъ ден савлыгына зыян келгенин коьрсенъ, языгынъ ийип, онынъ акында коьп заманлар ойлап туратаган эдинъ, аьли Интернет аркалы кайтип аьдемди кесеклегенин, тувралган эттей, туврам-туврам эткенин коьрсек те, юрегимиз бен кыйналмаймыз (баьри аьдемлер акында тувыл соьзимиз, ортак алып караганда), социаллык тармаклар аркалы сондай сцена болган видеосюжетлер биревден баскага да коьшип юреди. Ол да, булай караганда, биревдинъ аявлысыдыр ша. Артын ойламаймыз, оьзимиздей аьдемге зыян келетаганын, онынъ ювыкларынынъ сезимлерине «туькирип» коямыз. Интернет аркалы бир ерден пайдалы билдируьвлер алып, маданият байлыгымызды оьстиремиз, пайдасыз билдируьвлерди яйып, оьзимиздинъ маданиятымыз йоклыкты коьрсетемиз.
Интернетти де пайдалы кулланып болув аьдемнинъ билимлигин коьрсетеди. Янъы технологиялар бек аьруьв, тек аьдемлердинъ ислерин сонда коьшируьв ийгиликке аькелмесе ярайды.
Интернет кызыклы ойынлар ман, туьрли кинофильмлер суьетаган аьдемлерге де пайдасыннан зыян куьшли тийдиреди. Бу ерде тек заман «оьлтируьв» болады, эсимизде саклайык, кеткен заман артка кайтпайды. Мен билемен, балаларды ата-ана тергеви астына салмага болады, Интернетте сондай амал да бар, ама ол да маьселеди шешпейди. Маьселеди тек ийги анълатув ман бир якка йыкпага болады, ама баьри ата-аналар да ийги психологлар тувыл.
Дурыс, Интернет бизим яшавымызга кирип, коьп туьрленислер болдылар. Аьдемлик Интернет аркалы алдыга абытын айлак уьйкен этип алды. Бир неше йыллар артта биз оьзимизден мынълаган шакырымлар аргы яктагы аьдемди янымыздагыдай этип коьрип, хабарлаягымыз акында эсимизге де келмеген эди.
Интернеттинъ энъ кавыфлысы – биз ога бойсынамыз. Бир куьн узагында электроэнергия беретаган тармак ис аьрекетин токтатса, телефонларымыз да, баьри компьютерлер де кулланувдан шыгады, биз оьзимизди кайда салаякты билмеймиз.
Интернет бойсынувымыз бек уьйкен эм кыйналгандай маьселе болады эм сол куьннен-куьнге оьсе береек. Биз оьзимиз анъламай, оьрмекшидей болып, шатырда айланып тураякпыз. Мен оьзим Интернетти от пан тенълестиремен, ол бизге, тийисли аьлде куллансак, йылувын берер, тергевден шыгарсак, ягып соьндирер.
Г.Сагиндикова,
РФ Журналистлер союзынынъ агзасы.