Озган юмадынъ ишинде Махачкала каласында «Меним тарихим – меним Россиям» тарих паркында Дагестан Республикасында эм онынъ тысында яшайтаган ногай халкынынъ ваькиллери йыйналды. «Россия халклары. Ногайдынъ асабалары» деп аталган толы метражлы документальли фильмининъ презентациясы эм коьрсетуьви озды.
Бу проекттинъ авторы – Пятигорск каласындагы «Ямагат проектлерининъ лабораториясы» АНО. Фильм Сырт-Кавказ Федераллык округында Россия Федерациясынынъ президентининъ толы ыхтыярлы ваькилининъ аппаратынынъ эм яслар ислери бойынша Федераллык агентствосынынъ коьтергишлеви мен салынган.
Шарада Дагестан Республикасынынъ миллет политика эм дин ислери бойынша министри Энрик Муслимов, авыл хозяйство эм азык-туьлик министри Мухтарбий Аджеков, «Ногайский район» МР аькимбасы Джамалутдин Эсиргепов, Дагестан Республикасынынъ Халк шаири Анварбек Култаев, Ногай район организацияларынынъ эм учреждениелерининъ ваькиллери катнастылар. Фильм коьрсетуьви алдында сыйлы конаклар эм проекттинъ авторлары шыгып соьйледилер. Биринши болып Энрик Селимович Муслимов соьйледи.
– Дагестан – аьлемет ер, мунда мынълаган йыллар туьрли халклар, этнослар, миллетлер яшайдылар. Бизим республика туьрли тармакларда ийги сырагылар алув уьшин кайтип бирге яшамага керегининъ коьрими болады. Мен ойлайман, ногай халкынынъ уьстинликлери йылдан-йылга оьсер республикамыздынъ баска халклары ман бирге. Аьлиги коьрсетилип турган фильм биргелес россия миллетининъ беркленуьвине демевлик этер деп сенемен. Ногай халкына оьрленуьв эм онъайлык йорайман, – деди ол.
Сонъында Ногай районынынъ басшысы Джамалутдин Эсиргепов соьйледи.
– Оьз тамырларына, аьвелгисине кайтув – инсаннынъ биринши эм маьнели иси. «Россия халклары» проекти бойынша документальли фильм салув тек маданият оьзгерис болып калмай, яслар уьшин мастер-класс, дерис болады. Биз оьзимиздинъ аьвелгимизди, аьдетлеримизди эсимизге алып, сол затка аьлиги заманнынъ карасы ман карамага керекпиз. Баьри ногай халкынынъ эм оьзимнинъ атымнан фильмди салганларга уьйкен разылык билдиремен, оларга келеекте яратувшылык уьстинликлер йорайман, – деп соьйледи районымыздынъ аькимбасы.
Соьз ДР авыл хозяйство эм азык-туьлик министрине де берилди.
– Мен буьгуьн суьйиниш пен бу залда оьз халкымды хош аламан, фильм каравшылардынъ алдына салынып туры. Меним ойыма коьре, проект бек ийги этип салынган, аьли де алдыда сондай проектлер коьп болсын, бизим республикамызда миллетлер коьп, олар кайбириси сондай фильмге тийисли. Ногайлар оьз тарихине, маданиятына сый этип боладылар, буьгуьн де, узак йолга карамастан, олар ногайлар акында фильмди карамага келгенлер, – деп соьйледи М.Аджеков.
Фильмнинъ авторлары да шыгып соьйледилер. Проекттинъ продюсеры Александр Джадовтынъ айтувы ман, проект бойынша ногайлар акында фильм салынувдынъ себеплери аз тувыл эди – халктынъ тарихининъ байлыгы, маданиятынынъ ыспайлыгы, географиялык туьзилиси, неге десе ногайлар СКФО-дынъ ети республикасынынъ доьртевинде яшайдылар. Оьз соьзинде фильмнинъ режиссеры Кристина Исаева презентацияга келгенлерге савбол айтты эм оларга ногай халкынынъ ыспайлыгын, янын коьрсетип болганына сенетаганын билдирди. Фильмнинъ авторлары съемкаларда катнаскан баьрисине де разылык билдирдилер, боьтен де Мухтарбий Кошманбет увылы Аджековка, онсыз фильм ярасык эм яркын болмаган болар эди, эм Сабират Казгерей кызы Абубекеровага, Ногай районында съемкаларды уйгынлавда ол уьйкен куллык эткен.
Аьр бир инсан фильм коьрсетуьвин оьзинше алгандыр, мага бу кино тек ногай халкымнынъ тарихи мен, аьвелгиси мен йолыгыс болып калмады, мен онынъ баьтирлерининъ аьр бир соьзин яныма синъдирдим. Мага коьре, фильм бизди оьз тарихимизди билмеге, уьйренмеге шакырув ман бирге келеектегимизди коршаламага, сакламага шакырады. Белгили аьлимимиз Ахмет Ярлыкапов бек дурыс соьзлер айтты, ол аьр бир ногай танълагысы куьнимиз, келеектегимиз кайдай болаягын излевде экенин белгиледи. Эгер биз излевде болсак, ийгиликке, онъайлыкка шыгармыз. Ясларымызга тарихимизди саклайык, олар келеекте ата-бабалардан коьрим алып, йигерлик пен, оьктемлик пен «Ногайдынъ асабалары» деген атты юритип болсынлар. Фильмди караган сонъ, шыгып соьйлегенлер болды. Орыс географиялык ямагатынынъ ерли боьлигининъ председатели, тарихши Амирхан Межитов, ДР ат казанган маданият куллыкшысы, режиссер Сабират Абубекерова, журналист Елена Жукова, Бабаюрт районынынъ яшавшысы эм баскалар шыгып, оьз ойларын айттылар. Сабират Казгерей кызы проекттинъ авторларына разылыгын билдирди эм олар бизим, ногайлардынъ, яшавын, сенимин анълап болып, янын коьрсетип болганын айтты.
– Биз аьвелгимиз бен яшаймыз, кашан да, бизим тарих бек уллы, ама бизим Ахмет Ярлыкапов айтканлай, ногайлардынъ келеектегиси, ийги келеектегиси бар, – деди ол.
Амирхан Зейнадин увылы оьз соьзинде фильм бизди оьз халкымыздынъ тарихин билмеге шакырады эм бир-бир ерлерде эрисуьвлер тувдыратаганын айтты. Бабаюрт районынынъ яшавшысы фильмде бизим маданиятымыздынъ, адабиатымыздынъ ясуьйкенлерин коьрсетпеге болаяк эди, деген ойын эситтирди.
Фильм каравшыларда коьп ойлар тувдырды, сол ойлар туьрли эди, ама аьр бир инсан залдан оьз халкы уьшин оьктемлик сезими мен кетти, фильм онынъ юрегинде мынълаган йыллардан сонъ да ногай халкынынъ уллы тарихи, тили, маданияты, адабиаты сакланар деген сеним тувдырды. Проекттинъ авторларынынъ айтувы ман, фильмнинъ экинши кесеги де болаяк.
Г.Бекмуратова
Суьвретте: шара барысында.
