Ногай халкым аьвелгиде кайдай уллы эм йигит халк болган. Ол оьзининъ Ногай Орда деген Уллы оькимети мен кенъ яйылган шоьл еринде орынласып яшап келген. Сол бурынгы халкта кайдай да бир оьнерли аьдемлер коьп болган. Олар – айтувлы шаирлер, йырлавшылар, халк авызлама яратувшылыгын билуьвшилер, кайдай да бир терен ойлы бозлавшы ясуьйкен кыскаяклылар. Аьр бир аьелде уьйдинъ ясуьйкен иелери кайдай да бир оьнершилик байлыгы бар болган халк. Олар авыз-авыздан оьз балаларына халкымыздынъ бай эпосларын, йырларын йырлап эситтирип, ятлавларын яттан айттырып, яс оьспирлерин уьйретип, асаба этип уьлестирип билген халк.

Ама заман карап турмады. Авысты. Аьли болса, ногай халкы мойыншактай, дуныядынъ туьрли ерлеринде шашыраган. Эндигиси халктынъ бай оьнершилигин онынъ яс несили буьгуьнги куьнде де йоймаган. Талаплы яслар ман кызлар йыр йырлав, биюв, ятлав язув оьнерлери мен аьвелги ата-бабаларымыздынъ оьнершилигин йоймай, халкымыздынъ атын айттырып барадылар.
– Буьгуьн болса, биз сондай бир ногай халкымызда талаплы эм уста яс йырлавшымыз бан йолыгысып, хабарласпага амал таптык. Ол – ногай халкымызда белгили йырлавшы Узаир Найманов.
Мен каламыздынъ кубыла бетинде орынласкан «Солнечный» атындагы сатув орталыгына барган эдим. Сол орталыкта мен, ногай тилинде соьйлеген ясларга янасып, олар ман таныстым. Яс аьдемлердинъ бириси мага ялбарып карап, лифтте йол берди.
– Акай, алдыга бармага боласынъыз! – деди. Мен де, сол аьдет билген яслар ман танысып, оьз разылыгымды билдирейим дедим. Сонъ, сосы яслардынъ янларына янасып келдим де: «Салам алейкум, бебелерим!» – деп, йолыктым мен алдын мага таныс болмаган яс аьдемлерди. Олар да меним арыганымды коьрип, мага бир ювыкта болган олтыргышты янастырып: «Олтырмага боласынъыз!» – деп олтырттылар. Мен де, сол ястынъ атын эситкендей боламан деп, ишимнен Узаир Найманов – деп, ойландым. Ким экен ол? Яслар мага кофе де аькелдилер, зияпетлер мен де сыйлаяк болдылар. Ама, сол уьйкен орталыктынъ иши кайдай да бир туншык. Ас ишкендей тувыл эди. Бара-тура ювык таныстык. Мен сол яс йырлавшы экенин билгенде, олардан бир де айырылмадым. Эсиме неше соравлар да келдилер. Сол ногай яс Полина Гагарина, Алексей Чумаков, тагы да бир неше белгили артистлери мен ютубта онлайн-концерт кебинде базласып йырлаганын да эситкенмен.
– Узаир бебем, сенинъ неше йырларынъды ютубта кызыксынып тынълаганман эм коьп кайта эситкенмен, ама, оькинишке, сенинъ акында бир зат та билмеймен, – деп, мен де сол ястынъ алдында ялбырдым.
– Акай, бир зат та тувыл. Аьше танымайтаган да боларсынъыз?
Мен, яс аьдем соьз айтканша карамай: – Кайсы авылда тувып-оьстинъ, атанъ, ананъ ким? – деп састырдым яс аьдемди.
– Мен, акай, Махачкалада тувганман. Червленные Буруны авылынынъ балалар бавына да бардым, ерли орта мектебинде де окыдым.
– Бала бавыннан меним эсимде, тек таьтли аскорбинкалар бергенлери калды. Атамнынъ аты Замир, анамнынъ аты Оразган эди! – деп мунъайды яс аьдем.
Мен де, ястынъ коьнъили тоьмен болганын анълап. Яткан ерлери еннетли болсын, деп костым. – Кешир, бебем, билген йокпан, – дедим. Оьзим ястынъ шырайында кайдай да бир авыр яшав йолы озганын сездим.
– Узаир бебем, кайсы заманнан алып, коьнъилинъ йырга тартылды? – деп, мен де йырлавшы ястан сорамай болмадым.
– Эсимде, акай, анам ман атам бала бавына баратаган шакта мени етип юргенлери. Уьйге кайтып келсем, атам (муьскин) минезленип «Буйратлар» деген йырды йырлап уьйрететаган эди. Атам ман анам, йырдынъ аьр бир сыдыраларын яттан йырлап уьйретпеге шалысканлары коьз алдыма келип кетедилер. Мен балалар бавынынъ уьйкен куьплерине юрип баслаган шагымда йырлап басладым! – деди, бала заманын эсине туьсирип, Узаир.
– Узаир, аьр бир артист оьз ис аьрекетин кайдай да болсын дебюттен баслайды. Сен сол биринши кайта сахнага шыгып аьдемлерге коьрсетип йырлаганынъды эсинъе туьсиресинъме? – деген соравымды яска караттым.
Узаир куьлемсиреп, мага карады да:
– Яслар, акай ман, биз бир хыйлы хабарласпай кетпеекпиз!» – деди. Яслардынъ бириси мага карап: – Альберт-акай, Узаир ман сизди суьвретке алсам калай коьресинъиз? – деп мага тилек салдылар. Мен де сол саьат анъламай: – Аьше, аьше! – дедим. Сонъ Узаир ман мени суьвретке согып баслаганда анъладым.
– Дебют деп айтасынъыз ба? – деди мага. Меним биринши йыр дебютим 1-нши сентябрьде болды. Мен Червленные Буруны авылыннан Йигитлик орденининъ иеси З.Акмурзаев атындагы ерли мектебине окувга бармага аьзирленген эдим. Бала бавынынь тербиялавшылары мени йырлап та уьйреткен эдилер. Сол байрам куьн мени мектебтинъ концерт программасына костылар. «Буйратлар» деген йыр авылдынъ гимны эди, соны занъыратып келгенлерге эситтирдим. Коьплер яраттылар, – деп, Узаир бала шагын эсине туьсирди.
– Сол бала шактан тартылувынъ окувынъа зарарлыгын этпедиме? – деп сорамай болмадым.
– Йок, мени биринши куьннен алып аьр бир окытувшы суьйип коршалайтаган эди. Белки, йырлаганым уьшин болар. Сол авыл мектебинде мени кайдай да бир сыйлы эм билимли окытувшылар окыттылар. Уьйге берилген исти каты сорайтаган эдилер. Атам ман анам мени бала шактан уьй исин каныгыслы этип уьйреттилер. Уьй борышларын этпей, анам мени кырга шыгармайтаган эди. Авыл мектебинде окыган йылларым менде энь де наьсипли йылларым эдилер. Мектебте мен тек «бес» белгисине окыйтаган эдим. Мен «бес» алмасам, мектеб етекшилери мени бир йыр шараларына да шыгармайтаган эдилер. Буьгуьнлерде оларга оьз муьсиревимди билдиремен, – деди мага Узаир.
– Мектебте окып та, йырлап та уьлгиретаган эдинъ ме?
– Элбетте, йыр меним энъ де суьер исим эди. Авыл мектеби мени аькетпеген ерлери, коьрсетпеген концертлери калмады. Мен коьплеген шараларда катнасып келдим. Коьплеген ярыслардынъ енъуьвшилери де болдым.
– Узаир, сол ярыслар, боьтен де, бириншиси эсинъде ме?
– Аьше, эсимде, Дагестан бойынша «Шоьл тавыслары» деген ярыслар оздылар. Сол ярыста мен де ортакшылык эттим. Ети-сегиз ясымда мен сол ярыстынъ «Гран-при» деген савгасына тийисли болып, енъуьвши болдым. Ярыс биринши эм авыр йолымды ашкан ярыс болды.
– Сенинъ яшавынъда сол бир ярыс болып калмагандыр. Эсинъдеме бала шагынъда кайдай ярысларда катнаскансынъ?
– Элбетте, сондай шаралар яс шагынъда озсалар, сав яшав эсинъде каладылар экен. Боьтен де, оьзинъ сол амалламаларда катнасып, йырлар йырласанъ, аьр бир меним сахналарга шыкканым эсимде. Аьли эсиме туьсирип карайым. Ол – Дагестан Республикасында озган «Очаг мой родной» деген йыр ярысы. Мен сол ярыста сыйлы биринши орынга тийисли болдым. Крымда да «Наследники Суьйимбийке» деген шара озды. Мунда элимиздинъ туьрли муьйислеринде яшайтаган туьрк халкларынынъ йырлавшылары келген эдилер. Сол ярыста эки юзге ювык яс артистлер катнастылар. Базласып бир-бири мен сол яслар ман кызлар йырлар йырладылар. Сол ярыстынъ тамамында мен экинши орынга тийисли болдым. Кайтип бир кайгырдым экинши орынды алганыма. Тагы да «Жемчужинки» деген Москвада окув мектеблерининъ йырлавшылар ярысында да катнастым. Мен Москвадан койыным куванышка толып кайттым, биринши орынды алып. Сонъ, мен усталыгымды сынар уьшин Казахстан Республикасына да бардым. Онда «Осенние напевы- Казахстан-Семипалатинск» деген ярыста катнастым. Онда да биринши орынды алып кайттым. Сол яс куьнлеримде яшавым кайдай да бир кызыклы болды. Туврасын айтсам, тынышлык йок эди. Бир ярыстан келип экиншиге асыгып йол алатаган эдим. Алма-Ата каласына да барып казах халкынынъ белгили опера йырлавшысы Майра Мухамед кызынынъ атына багысланган ярысында да катнасып, оннан да биринши орынды алып кайттым. Майра Керей (ол онынъ псевдоними) – казах халкынынъ опера йырлавшысы, (сопрано). Ол – биринши казах халкынынъ Париж каласындагы Гранд Операсынынъ биринши казах йырлавшысы. Оннан баска, Москва каласына да эки кайта барып, «Звезда» эм «Фестиваль-Сабантоя» деген шараларда да катнасып, йырлар йырладым, баягы биринши орынларды калдырмай алып кайттым. Сол ярыслардан сонъ, атам ман анам сайлап басладылар ярысларды, окувымды биринши орынга салдылар. Менде тек практикалык йырлав сулыбы бар эди. Сол йырлав сулыбымды оьстирер уьшин мен 2004-2005-нши йылларда Казань каласындагы музыкальный училищесине окымага туьсемен. Кайтип окувга мен кызып окып баслаган эдим, куьннен-куьнге коьплеген йыр ман саздынъ сырларын да анълап басладым, ама яшавда баьри зат та биз айткандай болмайды экен. Меним яшав йолымда да кайдай да бир оравлыклар, туьрленислер де болганнан себептен, мен окувымды коймага керекли болдым. Эм тувган юртыма кайттым.
– Сен сол сырынъды бизге ашалмайсынъ ма, айткандай амалынъ йок па?
– Бир сырым да йок. Ама сол вакытымды мен неге болса да айтпага суьймеймен. Ким биледи, сол куьнлерде меним юрегим сыгып турган куьнлерим болган болар? Айып этпенъиз, болаяк болса.
– Аьше, сол йыл окувынъды таслап, уьмитинъди уьздинъме?
– Йок, йыр йырлав меним юрегиме бала шакта синъген экени белгили эди. Анълар да, йырлар да аьр куьн сайын меним ойымда толкынласып, меним басыма тынышлык бермейдилер. Мен йыр йырлавды энди эш таслап болмаспан. Ол кызыксынув кылыгын мага атам ман анам бала шагымда йырлар йырлап синъдиргенлер, сонынъ уьшин болар, меним ойымнан бир де окув туьспеди. Мен сол 2005-нши йылда Астрахань каласындагы музыкальный колледжине окувга туьстим эм 2009-ншы йылда оны етимисли окып кутылдым.
– Узаир бебем, сенинъ яшавынъда кайдай да болсын бир эстен кетпес эм сага энъ де керекли эм сыйлы болган шаралар озган болар? Эсинъде кайсысы калган экен?
– Меним яшавымда сондай эстен кетпестей бир неше ярыслар болдылар. Олар Халклар ара шаралар Санкт-Петерург каласында элимиздинъ сыйлы йырлавшысы Штоколовка багысланып уйгынланган ярыс озды. Ол кайдай да бир оьнерли бас эм академический вокал ман йырлайтаган аьдем эди. Сол Санкт-Петербургте оьткен ярыста мен экинши баргысынынъ лауреаты болдым.
– Аьше, сол ярыста кайдай болса да сенинъ йыр усталыгынъды бир исан да коьрмеди ме? Эс бергендей аьдемлер де табылмады ма?
– Альберт-акай, меним ойларымды окыйсынъыз ба? Мен айтпага, энди де уьлгирмедим, а сиз мага оьз соравынъызды аьзирлединъиз! Аьше, айтаяк болатаганым, сол ярыстан сонъ меним касыма келип, белгили тоьре агзалары – ол Елена Никульшина – вокал дерислериннен окытувшы, мени Санкт-Петербург каласындагы Римского-Корсоков атындагы консерваториясына окувга шакырдылар. Ол мага коьп кере тиледи. Ким биледи, не зат мени токтатканын. Аьлиге дейим де анъламайман. Мен оьзимди энди де сондай яваплы окувга аьзир тувылман, деп коьрген боларман.
(Ызы болаяк.)
А.Тамакаев,
РФ Журналистлер союзынынъ агзасы.
Суьвретте: Узаир Найманов А.Тамакаев пен.