(Басы 21-нши номерде)
– Аьше, сени ким яслай вокал усталыгына уьйреткен, сол затка кызыксындырган аьдемди кимдей коьресинъ?
– Мени йырга анам куьн сайын йырлап уьйретти, ама, аьли анълайман авыл мектебинде меним окытувшым Абибулла Адильханович (тукымы эсимде тувыл), ол мени мен каныгыслы юмада эки-уьш куьн вокал ман каьрлейтаган эди. Ол тувыл ма мени мен эки йыр уьйренип, мени ярысларга шыгарып баслаган аьдем. Эсимде «Язлык» эм «Девушка» деген йырларды мага йырлап уьйретти де, республика бойынша ярысларга йол ашты.
– Узаир-бебем, сол ярыслардынъ дипломларын юрек туьбинде саклайтаган да боларсынъ?
– Аьше, бала шагымда аьр бирисине кайтип суьйинетаган эдим. Окытувшым мага: «Тек сен сол дипломларды коьрип колларынъды босатпа, оьз коькирегинъди де бойынънан артык коьтерме», деп куьлемсиреп, мени токтататаган эди. Кайтип мага меним окытувшым аьлиги куьнлерде етиспейди. Ол кайдай аьдемшилиги болган эм уста йыр ман саздынъ сырын билген аьдем эди.
– Сол ярысларда катнаскандай, бала шагынъда кайдай болса да, бир етекшинъ бар эдиме?
– Мени коьпке дейим етеклеп атам юрди. Ол Залимхан Оракаевич Зинеев пен тенъ эди. Экеви мени коьп ерлерге озгарып юрдилер. Залимхан Оракаевич коьп кайта мага ярдамласкан: йырлаган йырларымды тешкерип тынълап, янъылысларымды да туьзетип, коьп ярысларга аьзирлевде атам ман мага ярдамласкан. Кайтип мутаяксынъ аьдемнинъ эткен ийгилигин. Савболсын айтаман Залимхан- акайга.
– Узаир-бебем, сол ярдамласкан аьдемлер акында айтып озганда, сол йылларда сага кайдай да болсын бир спонсорлык ярдамларын эткенлер де бар боларлар?
– Эсимде, Москва каласында уьйкен Сабантой озаяк эди. Сол сабантойда яс йырлавшылар да йырламага керек эдилер. Мен сол шарага барып ногай халктынъ оьнершилигин эм маданиятын коьрсетпеге керек эдим. Сол калага барув уьшин бизге оьзининъ акшалай коьп коьмегин тийгисткен, ашав-яшав эм йол карыжларын тоьлев мен Солтанбек Нукаевич Арсланов. Биз ога Тимур-акай деймиз. Ол Клязьма каласында ашылган кардиологиялык орталыкта онынъ етекшиси болып ислейди. Аьр заманда да Москва калага бара калсам, Тимур-акай мени хош коьрип йолыгатаган эди. Колыма акшалар да ыслатып, оьзинде ашылган санаторийде мага орын тавып, коьплеген куьнлер кондырып, тыншаймага да амал беретаган эди. Кеш болса да, аьли Тимур-акайга оьз муьсиревимди билдиргим келеди. Уьйкен Сургут каласыннан йылы саламларымды йиберемен.
– Сол ярдамласатаган Тимур-акай ялгыз тувыл эди ме?
– Тимур-акай ялгыз тувыл эди. Меним йырларым занъырасын деп, коьп аьдемлердинъ юреклери тынышлык таппай, мага оьз ярдамын эткенлер. Аьли болса, мен Яхья Таймасханович Кудайбердиевке, Анвар Шораевич Аджибаевке оьзимнинъ муьсиревлигимди билдиргим келеди. Олар – шынты ногайдынъ аьр бир ымтылыслы яс оьспирлерининъ кайсысынынъ да аьр абытына янлары авырыган аьдемлер. Канларын эм янларын салып, мага ярдам этпеге асыгатаган эдилер. Кайдан мутайым сондай этилген ийгиликлерди. Басымды иемен ногайдынъ сондай алал увылларына.
Сол куьн Узаир-бебемиз бен йолыкканда, биз бир хыйлы заман хабарластык. Меним буьгуьн, Узаир ногайдынъ энъ де талаплы йырлавшы аьдемлерининъ бириси экени акында айтып озгым келеди. Онынъ йырлары коьплеген аьдемлердинъ юреклерине етип йылытады, коьнъиллерин коьтерип, ян тоьрине шешекей аттырады. Аьли болса, Узаирдинъ тынълавшылары – коьплеген яс аьдемлер. Боьтен де, оны яс оьспирлер тынъламага суьедилер. Онынъ репертуары бай эм туьрли. Бу куьнлерде Узаирдынъ аягын тебентели оьзи басып турган заманы. Ол, кайдай да туьрли шараларда катнасып, базласып, патшалыгымыздынъ белгили артистлери мен йырлап, оьзин сынап билген аьдем. Ол аьр заман ютубта шыгып, онлайн кепте базласып, Полина Гагарина, Алексей Чумаков, Анастасия ман да йырлап, олардынъ макулласувына тийисли болган йырлавшы ногай яс.
Ногай темасы яс уьшин кайдай да авыр эм юректи сызлаткан тема болады. Ол, коьбисинше, ногай йырларды йырлайды. Айтпага, Арсланбек Султанбековтынъ, Яхья Кудайбердиевтинъ, Залимхан Зинеевтинъ йырларын йырламага суьеди. Ол –тавысын занъыратып билген аьдем. Онынъ йырлаганын тынъласанъ, Узаирге етеек йок экенин анълайсынъ. Мен бир кере Сургут каласында болганда, Узаирдинъ йырлаганын эситкен эдим. Ол, ногайдынъ айтувлы йырларын йырлаганлай, баска миллет тиллеринде де йырлар йырлап, оларды кеспили келистирип билген аьдем. Сургуттынъ байрам куьнлеринде Узаир бизге Олег Газмановтынъ «Офицеры» деген йырын йырлап эситтирген эди. Мен коьпке дейим, сол яс ким экен деп, коьп юрдим, ама буьгуьнлерде ютубты ашып карасанъ, Узаирдинъ яслай йырлаган йырларынынъ баьриси де шыгадылар, олар ястынъ уьйкен оьнери барын шайытлайдылар. Ол йырлаган «Суьйимбийке», «Заман», «Домбыра», «Каплангерей» эм тагы да баска йырлары ногай халк маданиятын байытып келеятырлар. Узаирди бала шагыннан алып халкымыз «Ногай халктынъ алтын сеси» деп босына айтпаганлар.
Узаир бу куьнлерде элимиздинъ сырт каласы Сургутта яшайды. Ол сол каладынъ балалар бавларынынъ бирисинде саз дерислерининъ окытувшысы болып ислейди. Онынъ тербияланувшылары Узаирдей болып, йырлар йырлап, оьз яшавларын ярасыклайдылар, коьплеген ярысларынынъ енъуьвшилери боладылар.
Хабарласувымыздынъ барысында мен ога ишки сезимлерин козгаган соравларын да бермей болмадым.
– Сен бек ярасык йырлайсынъ, сондай да бир ийги тавысынъ бар, тек орыс эм английс тилинде йырлар неге йырламайсынъ?
– Альберт-акай, меним каным эм яным шоьл бойында, миллетим меним – Ногай! Сол себептен, меним юрегимнинъ туьбиннен, бас деп, ногай анълар тувадылар. Мен орысша да йырлап аламан, ол тек коьнъилимди коьтерер уьшин.
– Мен сендей оьнерли яс аьдемлер алдыга барганын суьемен. Кайдан билейим, орыc тилинде де занъыратып туьрли калаларда концертлер мен юрген де ийги тувыл эдиме?
– Э-э-э, акай, сол зат аьлиги дуныяда енъил ис тувыл. Аьли болса, мени орыс тилинде йырлатар уьшин, продюсер керек болаяк. Продюсерге мени концертлерде ортакшылык этер уьшин, рекламалар, клиплер этип телевидениеде коьрсетер уьшин бир неше миллион акша карыжламага керегеек. Бизим ногай халкта аьлиги заманда сондай аьдемлер йок. Ким биледи алдыда не зат болаягын? Сондай аьдемлер табылган куьн де болар?
– Сен билетаган болсанъ, аьдемнинъ уьмити бир де уьзилмеге керек тувыл! Ол аьр заман янъырып, юрекке бир де тынышлык бермеге керек тувыл. Калай коьресинъ?
– Аьше, ол ушын. Коркпанъыз. Меним де уьмитим тез уьзилмес. Йыр да меним юрегимди калдырып кетпес.
– Сени тынълавшылар Узаир Найманов деп биледилер. Сен белгили артистлердей, адабиат аьрекетшилердей ямагат арасында атынъ кенъ айтылсын уьшин, менлигинъди коьтерип, инсан кеплигинъди (имидж) авыстырып, байыр атынъды туьрлендирип, баска ат (псевдоним) тапкынъ келмейме? Оьнершилик йолынъ да сол занъыравлы ат пан айтылып, йолынъ кенъ ашылмага да болар эди. Калай коьресинъ?
– Ух, Альберт-акай, мине сол зат акында мен бир де ойланган йокпан. Ким биледи неге экенин? А ойланып карасанъ, ол ой да бек ийги. Ким биледи, сиз айтканлай, «лотерея билетим ойнаяк та болар эди». Тек мен, басында айтканлай, оьз халкымды, оьз атымды туьрлендирип, наьсипли болалмаспан. Баска ат пан, баска бет келпетим мен мени ким танысын? Ким мага ногай деп айтсын? Узаир экенимди де ким билсин? Биз оьзимизди саткан халк тувылмыз, миллет сезимимиз бизим канымызда.
– Савбол, бебем, буьгуьн биз бир ийги хабарластык, кайдай коьп эм кызыклы яшав сырларынъды билдик! Ал энди аманласайык. Яшавда сага, Узаир-бебем, ашык йоллар ашылсын, ярык юлдыздай янып, оьнершилигинъ оьссин! Келеекте коьплеген концертлеринъ болып, сени тынълайтаганлардынъ саны да оьссин! Атынъ айтылып, ярык юлдызынъ соьнмесин!
Альберт Тамакаев, РФ Журналистлер союзынынъ агзасы.
Суьвретте: Узаир Найманов.