Бизге язадылар _____________

Биз, ногайлар, коьшпели халк боламыз. Ат болса, коьшпели халктынъ аьдемлери уьшин биринши досы эм йолдасы, онынъ коьлиги эм куьндегилик яшавында бек керекли янувары болады.

Шоьл яшавшыларыннан атты алсанъ, оларга айлак кыйын болаяк. Шоьл еринде атсыз яшав бек авыр. Сонынъ уьшин де биз, коьшпели халк, бурыннан алып ат этин не уьшин ашаган экенмиз деген сорав тувады? Бизде баска януварлардынъ этиннен ат эти кем оьлшемде ашалмаган.

Булай алып караганда, ат этин баска миллетлер де, айтпага, казахлар, каракалпаклар, оьзбеклер, туркменлер де ашайдылар. Эм олар ат этин маьнели аска санайдылар. Сол зат акында мен оьзим бир неше макалалар окыганман эм сол халклардынъ элшилериннен сорап, ойларын билгенмен. Сол затлардынъ тамамында мен мунавдай токтаска келдим: ат эти шоьл еринде яшаган аьдемлердинъ кол астында болган.

Сонынъ уьшин де авыр аьлге туьскенде, шоьл аьдеми оны ашамага амалсыз болган. Бурын заманда ава туьрленип кетип, аьдем авыр аьлге туьскенде, шоьлде ялгыз калган инсанга бирев де ярдам этпеген, йолын кардан тазаламаган. Аьр ким тек оьзине сенген. Эм яшавын куткарар уьшин, аьдем ат этин де емеге керек болган. Сонынъ уьшин бизим ата-бабаларымыз атты оьзлерининъ коьмекшиси деп санаганлар. Элбетте, олар тувар этин де, кой этин де суьйгенлер, ама соны ман биргесине ногайлар энъ ийги эм даьмли эт деп, ат этин санаганлар. Ногай халкы ат эти енъил экенин эртеректен анълап эм билип алган.

Баска бир ягын алып карайык. Ат эти экологиялык яктан таза деп саналады, неге десе атты, таналардай эм донъызлардай этип, ферма авлаларында (загонларында) асылламайдылар. Олар, аьдетинше, авлакта эркин багыладылар. А сол авлаклар уьйкен калалардан эм предприятиелерден эректе турадылар.

Тагы да бир зат акында айтпага керек. Аттынъ этинде холестерин йок. Ол койдынъ, тувардынъ этинде бек коьп, кыскаша айтканда, ат этин ногай халкы, сонынъ ишинде баска шоьл халклары, юзлеген йыллардан бери билмей ашамаган.

А.Култаев.