Равиль Джуманов Астрахань ногайлары арасында белсен ямагат аьрекетшиси, тарихши, публицист эм краевед деп белгили. Ол Сталинград областининъ Куянлы авылында (буьгуьнде ол Астрахань областининъ Красноярск районына киреди) тувган (соннан бери 85 йыл озды). Орта билимди Сеитовка авылынынъ ерли мектебинде алган, сонъ Уральсктеги пединститутында окып, окытувшы кесписин байырлаган. Яслайын ногай халкынынъ тарихи мен кызыксынган Равиль элимиздинъ Илмилер академиясынынъ Казань филиалын окып битиргеннен сонъ, ногайлардынъ йыныс-тукым туьзилиси мен кызыксынып, сол тема бойынша оьз иси уьстинде каьрлеген.
Публицист, краевед Р.Джумановтынъ ис аьрекетлиги, коьбисинше, тарих пен байланыслы демеге керек. Ол туьрли йылларда областьтинъ уьлке танув музейининъ тарих боьлигин басшылаган, окытувшылардынъ билимин арттырув тарих кабинетининъ заведующийи, Астрахань пединститутынынъ тарих кафедрасынынъ тамада преподаватели болып куллык эткен. Солай ок ол Астрахань оькимет маданият-ярыкландырув училищесин де окып битирген эм онда маданият тармагында куллык этуьв сулыбы да болган. Сол йылларда ол Астрахань областининъ халк маданият орталыгында методист болып ислеген, а тийисли тыншаювга шыкканнан сонъ, Татаро-Башмаковский орта мектебинде тарих окытувшысы болып кыйын салган.
Халк эсинде Равиль Джуманов Астрахань областининъ ногайларынынъ этномаданиятлык козгалысынынъ биринши лидерлерининъ бириси болып сакланады. Онынъ катнасувы ман 1980-нши йылдынъ ызында Сеитовка авылынынъ 200 йыллыгы белгиленди, маданият тармагынынъ яратувшылык коллективлерининъ гастрольлери озгарылып басланды, баска регионларда яшайтаган ногайлар ман катнаслык орын тапты, 1990-ншы йылда «Бирлик» ногай маданият ямагаты туьзилуьвде онынъ биринши председатели болган. Онынъ баславы ман 1991-нши йылдан алып Астрахань областинде Джанибеков окувлары, Ногай маданият куьнлери, «Шешекейлер» балалар фестивали озгарылып басланды. Ерли телевидениеде эм радиода ол орыс эм ногай тилинде программалар юриткен, РФ Журналистлер союзынынъ агзасы болган.
1996-ншы йылда Равиль Джуманов Казахстаннынъ Атырау каласыннан узак болмаган ерде орынласкан Ногай Ордасынынъ бас тарих каласы – Сарайчиктинъ асабалыгын тешкерип каравдынъ ямагат баславшысы болган. 1997-нши йылдан алып астрахань археологы В.В.Плахов пан бирге Сарайчик каласы турган еринде казув ислер юритуьвде катнаскан.
Яшав оьмирининъ ызгы йылларында Равиль Джуманов Астрахань областининъ Красноярск, Володарск, Ставрополь крайынынъ Нефтекум эм Дагестаннынъ Ногай районы ара дослык эм биргелес аьрекетлик юритуьв акында келисуьв беркитуьвдинъ баславшысы болды. Сол келисуьвге 2012-нши йылдынъ сентябрь айында кол басылган эм кабыл этилинип алынган. Соны ман келисте келисуьвге байланыслыгы бар регионларда бир неше маданият шаралар озгарылган.
Савлай яшавын Равиль Джуманов ногай халкынынъ тарихин эм маданиятын тешкеруьвли актарып каравга багыслаган. Онынъ баспа шыгармаларынынъ бас темалары ногайлардынъ этнографиясы, юртшылардынъ этнический тарихи, Сарайчиктинъ тарихи эм археологиясы, шыккан материаллардынъ сырагылы билдируьвлери акында эдилер. Р.Джуманов тек ногай тилин тувыл, татар эм казах тиллерин де аьруьв билген.
Астрахань областининъ ногайларынынъ тарихинде Равиль Утемухамедович Джумановтынъ аты коьрнекли орынды бийлейди эм халк эсинде дайымга калаяк.
Л.Эльгайтарова
