«Ногайский район» МР 2022-нши йылга дейим бас коьрсетимлерининъ прогнозы аьзирленгенде, оьткен йыллардагы, муниципаллык районнынъ экономикасынынъ 2018-нши йылдагы эм 2019-ншы йылдынъ 9 айы ишиндеги оьрленуьв тамамлары, авыл поселениелер ерли самоуправление органларынынъ прогноз коьрсетимлери, солай ок быйылдынъ ызына эм келеяткан бир неше йылларга республикадынъ эм муниципаллык районынынъ экономикасынынъ оьрленуьв тенденциялары эсапка алынганлар.

Район администрациясынынъ аьрекети, район бойынша коьп маьселелер йыйылувын эсапка алып, финанс аьллерди онъландырувга, налоглар йыюв оьлшемин арттырувга, экономикадынъ оьрленуьв йолларын излестируьвге, ер ресурсларын кулланувдынъ пайдалыгын тергевге, инвестициялар келтируьв уьшин ийги аьллер, янъы ис орынлар туьзуьвге, социаллык соравларды шешуьвге каратылды.

Авыл хозяйство министерствосы ман аьлиги заманда Ногай районынынъ авылларын социал-инженер курылыс объектлерин проектлевге каратылган борышларды аьзирлев бойынша куллык юритиледи:
– 200 орынлы Шумлелик ортак билимлендируьв мектебин курув;
– 100 орынлы Кумлы ортак билимлендируьв мектебин курув;
– Эдиге авылында фельдшер-акушер пунктын курув;
– Куьнбатар авыл ишинде газ тармакларын курув;
– Уьйсалган авыл ишинде газ тармакларын курув;
– Сылув-Тоьбе авыл ишинде газ тармакларын курув.

Озган йылымыздынъ 9 айы ишиндеги тамамларды тергевлер эм авыл хозяйство товарларын аьзирлевшилерге этилинген патшалык демевлигин эсаплав ман бирге авыл хозяйстволык тармакты оьрлентуьв тенденциялары 2019-ншы йылдынъ ызына эм прогноз этилинген 2020-2022-нши йыллар ишинде авыл хозяйство продукциясынынъ оьсуьвининъ ийги абытлары сакланып бараягын билдиреди.

2019-ншы йыл уьшин авыл хозяйство продукциясынынъ производствосынынъ оьлшеми 4123,9 миллион маьнет акша деп эсапланады. 2022-нши йылга ол сан 4,5 миллиард маьнет акшага етисеек яде, 2018-нши йыл ман тенълестиргенде, 11,2 процент болады.

Авыл хозяйство продукциясынынъ бас туьрлилерин асыллавды 2022-нши йылга тоьмендеги коьрсетимлерге дейим еткермеге кереги белгиленеди: аслык культуралары – 25 мынъ тонна, ясылшалар – 4,4 мынъ тонна, эт (тири шеккиси) – 18 мынъ тонна, юн – 1,55 мынъ тонна.

2018-нши йылдынъ басыннан алып район еринде «Ногайпром» индустриаллык (промышленный) паркын курув бойынша планга коьре куллыклар юритиледи. ДР Оькимети быйылдынъ казан айында парктынъ инженер инфраструктурасынынъ курылысын проектлевге 24,8 миллион маьнет акша шыгарган. 2020-ншы йылга «Ногайпром» индустриаллык паркын курув бойынша инвестиционлык проектин яшавга шыгарув ислери басланмага каралады.

2020-ншы йылга каратылган республикалык инвестиционлык программасына коьре, «Ногайпром» индустриаллык паркынынъ инженер инфраструктурасынынъ, Батыр-Мурза авылында мектебтинъ янъы меканынынъ, Уьйсалган эм Сылув-Тоьбе авылларына газопроводлардынъ курылыслары планга киргистилген. «Авыл ерлерининъ берк оьрленуьви» деген программа эсабында 2020-ншы йылга Эдиге авылында фельдшер-акушер пунктынынъ курылысы басланмага каралады. Автомобиль йолларынынъ оьрленуьв программасы бойынша Терекли-Мектеб – Ставрополь крайынынъ япсары автойолынынъ 10 шакырымы ярастырылаяк, Кумлы автойолындагы куллыклар тамамланаяк, ПСД аьзир этилинеек эм Эдиге авылы уьстиннен Тарумовка авылына дейим автойолынынъ курылысы басланаяк. Авылларды сув ман канагатлав программасы бойынша Карагас авылында артезиан казылаяк. «Онъайлы кала аьллерин кеплендируьв» программасы бойынша Терекли-Мектеб эм Орта-Тоьбе авылларында куллыклар юритилеек. Район бойынша 6 авыл поселениелери ерли баславлар проектинде ортакшылык этпеге ниет этедилер. Сотовый байланыс операторлары Батыр-Мурза эм Уьйсалган авылларды 2020-ншы йылда программалык ислерине киргистуьв соравын ойласадылар.

2021-2022-нши йылларда Кумлы эм Шумлелик авылларында мектеблер, Терекли-Мектеб авылында физкультура-савландырув комплекси, баска спорт объектлер эм сондай оьзге затлар курылаяк.

Район яшавшыларынынъ саны – ерлерди оьрлентуьвди белгилейтаган маьнели коьрсетимлердинъ бириси. Болса да район яшавшылар санынынъ кемуьви ызгы йылларда алдынгыга коьре тоьменлеп баслаган болса да, аьли де сакланады. 2019-ншы йылдынъ 1-нши канътар айына район еринде баьриси яшавшылар саны 18397 аьдем деп эсапка алынган. Ол сан, 2018-нши йылдынъ сол ок заманы ман тенълес-тиргенде (былтыр 18759 аьдем болган), 362 аьдемге кемиген. Быйылдынъ 9 айы ишинде бу сан тагы да 100 аьдемге азайган. Ол зат яшавшылардынъ баска регионларга коьшип кетуьвлери мен байланыслы. Айтпага, 2018-нши йылда районнан 450 аьдем коьшкен, быйылдынъ ызына коьшуьвшилер саны 220 аьдемге дейим етиспеге болады. 2020-ншы йылда район еринде «Ногайпром» индустриаллык паркы курылувы, уьйкен инвестиционлык проектлерининъ яшавга шыгарылып басланувы (солардынъ ишинде шет эллер инвесторларынынъ да катнасувлары ман), яшав эм кеспилик аьрекети уьшин онъайлы аьллердинъ туьзилуьви мен байланыста 2022-нши йылга яшавшылар саны 18800 аьдемге дейим етиспеге каралады.

2020-2022-нши йылларда халктынъ яшав аьллерининъ бара-бара туьзелип барувын (акша келимлерининъ, орта айлык кыйын акынынъ, пенсиялардынъ, энъ киши яшар оьлшемининъ оьсуьвин) шайытлайтаган коьрсетимлерининъ артувы каралады.

2018-нши йылда район бойынша экономикада ис аьрекетин бардыратаган аьдемлер саны 7589 аьдемге (яде 66 процентке) етискен. Быйылдынъ ызына бу сан 7664 аьдемге етисеек яде 75 аьдемге артаяк.

Прогнозда белгиленген заман кезегине районнынъ ислейтаган яшавшылар санын 8139 аьдемге дейим яде, 2018-нши йыл ман тенълестиргенде, 107,2 процентке арттырмага каралады.

Экономикада ислейтаган аьдемлер саны байыр секторда, фермер хозяйстволарында, солай ок программаларды эм уьйкен инвестиционлык проектлерди яшавга шыгаратаган, оьз производствосын продукциядынъ янъы кеплерин киргистуьви мен кенъейтуьвши баьри кепли байырлыкты кулланатаган предприятиелер эм организациялар куллыкшыларынынъ саны артувы аркасы ман оьсеек.

«Ногайский район» МР косылма бюджетине налог эм налог тувыл келимлерининъ туьсуьвлери 2020-ншы йылда 130,2 миллион маьнет акша оьлшемине етиспеге каралады. Бу сан, 2019-ншы йылдынъ коьрсетимлери мен тенълестиргенде, 101,6 процентке етисеек.

Прогнозда белгиленген 2021-2022-нши йылларда районнынъ бюджет эм налог политикасы налог оьлшемин саклавга эм оьрлентуьвге, бюджет шыктажларынынъ эм муниципаллык ярдамларынынъ пайдалыгын арттырувга, район бюджетининъ узак заман болжалына берклигин канагатлавга, бюджетлер ара катнасувларды ийгилендируьвге каратылаяк.

Р.Сеитова,
«Ногайский район» МР администрациясынынъ экономика боьлигининъ начальниги.