Ногай адабиатында ийги ятлавлары ман, прозалык шыгармалары ман элге таныс шаирлеримиз де, язувшыларымыз да бар. Солардынъ ишинде де окувшыга янына якын болып калатаганлар да боладылар.

Студент йыллар… Сол йылларда яс аьдемнинъ кызыксынувынынъ оьлшеми айлак уьйкен болады. Сол яшав болжалында болганда, мен де коьплеген ногай китаплерин актарып караганман, Карашай-Шеркеш педагогикалык окув ошагын тамамлавга аз калганда, оьзимнинъ «Фазиль Апасович Абдулжалиловтынъ прозасын окытув методикасы» деп аталган дипломлы куллыгымды басладым. Дипломлык куллыкты язып баслаяктан алдын автордынъ шыгармаларын (колыма туьскенлерди) окып шыктым. Мектеб программасына «Асантай», «Куьшлилердинъ аьели», «Каты агын», «Бес камышы берекет» эм сондай баскалар кирген. Бу шыгармалардан баска болып, меним эсимде калганы «Куба шанъ».
Фазиль Абдулжалиловтынъ аьр бир шыгармасында ногайымыздынъ аьели, яшав-турмысы… Аьр кайсысында да шебер тилин, оьткир ойын, аьдемлерге терен суьйими коьзге илинеди. Оны ман бирге аьр суьвретке кирисесинъ, сондагы келбетлер мен кыйналасынъ эм суьйинесинъ…
Ногайымыздынъ талаплы увылларынынъ бириси Фазиль Апас увылы Абдулжалилов Ставрополь крайынынъ Минераловод районынынъ Канглы авылында, колайсыз яшайтаган аьелде 1913-нши йылдынъ март айынынъ 1-нши куьнинде тувган. Черкесск каласындагы педагогикалык окув ошагын окып битиргеннен сонъ, ол партия эм газета куллыкшысы болып ис аьрекетин бардырады.
Фазиль Абдулжалилов яшавдынъ ашшысын да, таьтлисин де коьрген инсан. Олай дегенимиз, ол, кыйынлы согыска дейимги эм тынышлы, согыстан сонъгы йылларда да яшаган аьдем болады. Оны ман бирге яшавда аьллескен аьдемлердинъ язганларын да актарып карадым. Солардынъ аьр бирисинде Фазиль Апас увылынынъ йогары кепли аьдемшилиги, адабиатты терен билими акында айтылады. Оьзи Уллы Аталык согысынынъ катнасувшысы да болган, сога коьре де болар, ол согыс темасына багысланган «Куьшлилердинъ аьели» деген асарын усташа язганы.
Уллы Аталык согысында йигитликти коьрсеткени, фашист шапкыншылары ман куьресуьвде белсенли катнасканы уьшин коьплеген орденлер эм медальлер мен савгаланган.
Ис аьрекетин оьзининъ миллетининъ адабиатын, маданиятын оьрлендируьвге багыслап келген Фазиль Абдулжалилов 1961-нши йыл йогары адабиатлык курсларын окып битирген. Автордынъ яратувшылык яшав йолы областьте баспаланатаган газеталар бетлеринде баспаланган. Оьткен оьмирдинъ отызыншы йылларында Ф.Абдулжалилов оьзининъ балалар уьшин биринши хабарларын эм ятлавларын баспалап шыгарады. Онынъ биринши ятлавлар йыйынтыгы «Коьпти коьрген Кобансув» деп аталып шыккан.
Ф.Абдулжалилов оьзининъ яшав оьмири бойынша тек язувшы болып калмай, коьшируьв аьрекет пен де каьрлеген. Ол коьплеген орыс классиклерининъ асарларын ногай тилине коьширген. Онынъ яратувшылыгы ногай адабиатынынъ негизин салган деп айтпага да боламыз. Ф.Абдулжалилов ногай тилинде язылган биринши романлардынъ авторы болады. Онынъ асарларында сол йылларындагы зорлыкка карсы шыгувды, аьдиллик уьшин куьрести де коьрмей болмаймыз. Туьрли миллетлер ара дослыкты, биргелес куллык этуьвди бизге коьрсеткен автор болады.
110 йыл. Ф.Абдулжа- лиловтынъ шыгармаларында бир неше несил тербияланып келеди, эгер бу куьнги окувшы онынъ яратувшылыгы ман таныс болмайтаган болса, коьп затты йояды деп айтаман.
Шебер тили, терен ойы сага коьп затларды уьйретеди. Онынъ шыгармаларын кайтаралап окысам, аьр бир йол оьзиме янъылык ашаман.
Г.Сагиндикова,
РФ Журналистлер союзынынъ агзасы.
Суьвретте:
Ф.Абдулжалилов