Дагестан тек бизим элимиз Россияда тувыл, савлай дуныяда энъ де коьп миллетли республика болады. Мунда 40-ка ювык миллетлер тил бирликте, тыпаклыкта яшайдылар. Олар бир атадынъ увылларындай болып, ерине яв шапкынлык эткен заманларда, биргелесип карсы турганлар. Сол бирликте бизим куьшимиз эм оьктемлигимиз.
Республикамыздынъ районларынынъ авылларында туьрли миллетлер авылдас болып, коьп йыллардан бери татымлыкта яшайдылар. Кенъ Ногай шоьли оьзининъ кушагына тек ногай халкын тувыл, баска халкларды да алган. Бир байрамда Шуьмлелик авылынынъ мектебининъ етекшиси Омаргаджи Шахбанов булай айткан эди: «Ногай халкынынъ аьдемлерининъ юреклери тап Ногай шоьлдей кенъ. Олардынъ конаксуьерлиги, аьдемшилиги акында токтавсыз айтпага болады». Сол соьзлерди ол кайдай разылык пан эм ак юректен айтканы сезилмей болмады.
«Ногай халкын мен бир атадан эм бир анадан тувган аданасларым эм синълилерим деп санайман. Меним савлай оьмирим Ногай шоьлде оьтеди», – деп айтады Терекли-Мектеб авылынынъ яшавшысы, даргин миллетли кыскаяклы Загидат Магомедова. Ол Акуша районынынъ Чурчума авылында тувган. Муннан 60 йыл артта 21 ясындагы йигит Нурмагомедгаджи (яткан ери ярык болсын) 18 ясындагы яс хатыны Загидат пан Ногай шоьлге ислемеге – оькиметтинъ малын бакпага келедилер. Мунда олардынъ бес баласы да тувган, мектебке де барганлар, оьзлерине алал дослар ман кыймаслар да тапканлар, ногай тилинде сувдыратып соьйлеп те уьйренгенлер.
Аьелдинъ басы Нурмагомедгаджиди ол ислеген йыллар Ногай районында танымаган, билмеген аьдем йок эди, десек, оьтирик болмас. Мен оьзим де бала заманда уьйкенлер оьз хабарласувларында «Тапанша» деп онынъ акында айтатаганлары эсимде. «Тапанша» деп ога кайратлы, куллыгын да шалт эткен эм тез соьйлегени уьшин аьдемлер суьйип айткан экенлер.
Загидат Магомедова бу куьнлерде эри мен байланыслы янына якын эскеруьвлери мен боьлиседи: «Ол аьр ким мен тил тавып, досласып болатаган эди. Эримди коьп етекшилер таныйтаган эди эм дайым да аьруьв ерлердеги кой кошарларын ога ислемеге бергенлер. Совет заманында байыр койдынъ санын коьп оьстирмеге ярамаган, тек 5-ев, озып кетсе 10-ав саклаганмыз. Оннан сонъгы йыллар оьзимиздикилерди сакладык. Балаларым баьри де Ногай шоьлди оьзининъ уьйи деп санайдылар, биреви де бир якка да кетпей мунда уьйлер салдылар, аьел курдылар, атасындай болып мал да саклайдылар. Аьли тувган авылымыз Чурчумадагы уьйкен уьйимиз босап турады, уьйли-эсикли аьли де болмаган яс аьеллер онда кесек заман турадылар. Балаларымыздан онда бирев де кайтпады.
Мен оьзим де ясым 80-ге ювыклаганда, савлай яшавым озып бараяткан, балаларым тамырласкан, энъ де ийги эскеруьвлерим байланыслы ерден коьшким келмейди. Эрим бар заманда уьйимиз дайым онынъ ногай досларына, танысларына толы болатаган эди. Оьзи де коьп танысларында конакта болган. Боьтен де ол ногай тойларга бармага суьетаган эди. Дайым коьнъили коьтеринъки эм сол йогары коьнъилди касындагы аьдемге де коьширип билетаган эди ол».
Даргин миллетининъ ваькиллери ногай халкынынъ акында сосындай йылы соьзлер айтувлары Дагестан халкларынынъ дослыгын шайытлайды. Республикамызда дайымларга сондай тыпаклык эм бирлик саклансын.
Н.Кожаева.
Суьвретте: Нурмагомедгаджи эм Загидат Магомедовлар.
