Ногай шоьл еринде юрген согыслар

Россия Коршалав Министерствосынынъ архивиннен алынган билдируьвлер

«Шоьл тавысы» газетасынынъ редакциясы Уллы Енъуьвдинъ 75 йыллыгына 1942-1943-нши йылларда Ногай шоьллигининъ ерлеринде юрген согыслар акында билдируьвлериннен уьзиклер баспалап баслайды.

…Генерал-лейтенант Масленников 8-нши сентябрьде буйырады: 10.9 42. алып, 30 эм 110 кд (кавалерия дивизия) генерал-майор Пархоменкога бойсындырмага (1942-нши йылдынъ июлининъ ызыннан алып ол шашыраган 5кк-дынъ командованиесиннен 9-ншы армиядынъ, сонъ 11 гв. ск. командующийи этилип беркитилген) ОКК генерал-майор Пархоменкога (30,110 кд) Черный Рынок районыннан Терекли-Мектеб, Байманбет, Нов.Бежанов, Ага-Батырь, Привольный онъланыста бармага эм сол онъланыста душпаннынъ ярдамласатаган боьликлерин йок этпеге эм 10 гв.ск. алдыга барувына себеп этпеге, Привольный районыннан Моздокка карап душпаннынъ керидеги аьскершилерин йибермеске деген борыш салынган. Оьтпеге керек: Терекли-Мектебти — 22.00 10.9; Ага-Батырьди — 20.00 11.9 эм 12.9 кешине таман Привольный районына шыкпага.
(ЦАМО, ф.273, оп.879, д.5, л.109)

Кизляр-Астрахань аьскерлер туьркимининъ командующийи генерал-майор Селивановтынъ 8.9.1942 й. буйрыгы ман 30 оккд командири полковник Панин Кизляр каладынъ гарнизонынынъ етекшиси болып, батальон комиссары Косолапов военком болып беркитиледилер.
(ЦАМО, ф.3562, оп.2, д.1, л.9)

СГВ ЗКФ №032/ОП штабынынъ 20.00 9.9.42. йиберилген оперативли сводкасында билдириледи: «44А – коршаланувдынъ алдынгы япсарын — Бирючекти, Кутан-Аулды, Хаманат-Юртты алдыдагы рубеж этип, сонъ Терек йылгадынъ кубыла ягасы бойынша куьнбатарга Аду-Юртка дейим беркитеди. Улан-Хол, Кизляр участогында онынъ байырында генерал-майор Селивановтынъ 110, 30 кд туьркими болган. Армиядынъ разведчиклер отряды 15.00 Москвады бийлеп алады (Хутор Москва – Ногай районнынъ ери). Душпаннынъ разведтуьркимлери сырт-куьнбатар эм куьнбатар онъланыста арт таядылар…
(ЦАМО, ф.273, оп.879, д.24, л.108)

Закавказский фронттынъ Сырт туьркимининъ штабынынъ № 086 согыс буйрыгына коьре 9-ншы сентябрьде 110 эм 30 кд 44 армиядынъ сырасыннан шыгады.
(ЦАМО, ф.273, оп.879, д.8, л.128)

9.9.42. кешесинде армия генералы Тюленев Верховный Главный командованиединъ Ставкасы Сталинге билдиреди: «Сырасында 30 эм 110 кд болган биргелестирилген корпусты генерал-майор Пархоменкодынъ басшылавы ман Черный Рыноктан Терекли-Мектебке, сонъ Привольныйга йиберемиз. Олардынъ борышы: душпаннынъ коммуникацияларын бузбага эм Моздокский туьркимнинъ куьшлерининъ кесегин оьзине тартпага».
(ЦАМО, ф.47, оп.1063, д.166, л.125)

10-ншы сентябрьдинъ танъында генерал Селивановтынъ туьркимининъ сырасындагы полковник Терентьевтинъ отряды Култайды бийлеп алады. Душпан согыспай, кубыла-куьнбатар эм сырт-куьнбатар онъланыста арт тайды. 8.9.42. Сулу-Аулдынъ кубыла-куьнбатарында орынласкан «Коммунист» колхоздынъ касында бу отряд сырасында 60 аьдем болган шешенлердинъ савытлы бандасы ман согысады. Банда 12 оьли эм 2 есир йойып, Бузлак-Аулга карап арт таяды. Отряд бандадан 2 кой отарын тартып алады, оларды Бирючек коьшуьвге карап айдайды. 110 кд 9-ншы сентябрьде 20.00 саьатте янъы районга шыгады эм 10.9.42. 12.00 саьатте Абрамовода орынласады. 30 кд – 11.9.42. 6.00 саьатте Арсланбекте ерлеседи.
(ЦАМО, ф.273, оп. 879, д.8, л.130)