Россия Коршалав Министерствосынынъ архивиннен алынган билдируьвлер

(Басын мине ссылка ман окымага боласыз)

11-нши сентябрьде немецлердинъ Генеральный штабынынъ басшысы шоьл районында (районнынъ аьли акында эм районды уьйкен биригуьвлер мен кайтип оьтпеге болатаганы акында) экинши кере озгарылган разведкадынъ негизинде билдиреди: тергелген район ман уьйкен биригуьвлер оьтип болмаяк, оны ман тек атлар, цепь бар автомашиналар эм уьш ось бар американ юк тасувшы машиналар оьтип болаяк.
(ЦАМО, ф.500, оп.12462, д.199, л.96)

10 гв.ск. онъ флангын канагатлай келип, генерал Пархоменкодынъ атлы отрядынынъ кесеги 12-нши сентябрьде Москва районында (Хутор Москва – Ногай районнынъ ери) орынласады эм Махмут-Мектеб; Каясулу; Ново-Сунженский; Ага-Батырь онъланысында разведка юритеди; баска кесеги Абрамово районында. 10 гв.ск боьликлери куьннинъ ызына таман бир неше курганларды бийлеп алады.
(ЦАМО, ф.47, оп.1063, д.166, л.134 обр.)

Закавказский фронттынъ Сырт туьркимининъ басшысынынъ дивизияда 12.12.42й. 11.40 минутада алынган шифротелеграммасында билдирилгенлей, 110 кд (кавалерия дивизия) 12.12.42 эртенинде 4-нши Кубань казак кавалерия корпусынынъ командири генерал-лейтенант Кириченкодынъ бойсынувына туьседи эм буьгуьн Таловка, Тарумовка, Терекли-Мектеб, Тукуй-Мектеб онъланысында шыкпага керек эм кешелеп юрип, Кунай, Каясулу, Тукуй-Мектеб районларына етпеге тийислилер. Уьйкен тыншаювлар:13.12.42 Болгарский район; 14.12.42. Ленин Аул районы; 15.12.42.Тукуй-Мектеб, Орта-Тюбе, Русский (Хежрет).
(ЦАМО, ф.43, оп.11536, д.90, л.93)

Мотомехтуьрким арасында йойымлар йок. 110 кд Терекли-Мектеб районыннан Каясулу районына карап барады.
Сав куьн узагы самолетлар 69 кере шыгып ушып шыкканлар. Олар Сунжен, Нортон, Богданов, Арарат, Смирнов, Надежда районларында танкларга эм аьскершилерге атканлар, Ачикулак, Урожайное, Степное, Иргаклы, Богданов, Надежда, Ага-Батырь, Махмуд-Мектеб, Абдул-Газы, Бажиган районларда разведка юриткенлер.Авиациядынъ аьрекети мен бир куьннинъ ишинде душпаннынъ 10 танклары, 56 автомашиналары, 8 бронетранспортерлары, 2 оьзи козгалатаган пушка, 2 бронемашина, 1 бензовоз, 5 орудие, 2 артиллерийский танк, савыт-садаклар ман 1 склад, 6 уьй, 2 сарай заяланганлар, 145 аьскершилер эм офицерлер оьлтирилгенлер.
(ЦАМО, ф.273, оп.879, д.12, л.256)

КГККК командири (онынъ штабы Терен-Куюда орынласкан) 14.12.42. полковник Хомутниковка буйырган: Дивизиядынъ бас куьшлери келгенин карамай, ийги деген полкты тез арада Каясулу районына шыгармага эм соны ман Ачикулактан Терекли-Мектебке караган онъланысты яппага. 40-ншы истребительный авиаполк-ты ябув уьшин сол полктынъ командири майор Чупиковтынъ кол астына осал атлар ман Червленные Буруныда бир каввзвод калдырмага керек.
(ЦАМО, ф.43, оп.11536, д.90, л.90)

13-нши декабрьде Сырт туьркимнинъ штабыннан Генеральный штабка йиберилген телеграммадан коьринеди – аьдемлер мен эм савыт-ярак пан толыстырылмаган 110-ншы кд оьзи алдыга шыгып согыспай, кубань кавкорпусынынъ коршаланувынынъ флангын яппага керек эди: «Кубань гв. кк (кавалерия корпус) флангыннан урувдан саклав уьшин Каясулу районына 16.12.42. Кириченкога бойсынган 110-ншы кд йибериледи. Сол мыратта Махмуд-Мектеб, Каясулу япсарларына 77 сд йибермеге разылык бергенинъизди тилеймен… Дашевский 13.12.42.»
(ЦАМО, ф.273, оп.879, д.1, л.177)

15-нши декабрьде Закфронттынъ штабынынъ буйрыгы ман , Каясулу районында ерлесуьвди кутарган 110 кд 151 сд командирининъ бойсынувына бериледи.Сырт туьркимнинъ керидеги кесеги болатаган 151 сд Махмут-Мектеб, Тукуй-Мектеб, Каясулу япсарында 25.12. коршаланувга аьзирленмеге тийислилер. Коршаланувды айырым кесеклер болып, сыртка эм сырт-куьнбатарга онъланып, туьркимлесуьвдинъ онъ канатын канагатлап, душпанды Терекли-Мектебке карап йибермей, уйгынлав тийисли. Штадив – Орта-Тюбе.
(ЦАМО, ф.47, оп.1063, д.177, л.735)

16-ншы декабрьде 40ТК боьликлери 2 совет батальонларынынъ ябысувын эм Довлаткиннен кубыла-куьнтувар онъланыста он Т-34 танклардынъ урувын кери кайтардылар. Немец боьликлери Дыдымкин районында совет аьскершилерин олардынъ турган позицияларында урдылар эм бизим аьскершилердинъ каныгыслы кепте катып турувына карамай 1,5 шакырым ерди бийлеп алдылар. Сав куьн узагы совет аьскершилери Кизиловкага эм Ага-Батырьге артиллериядан эм минометлардан атып турдылар. Совет пехотасынынъ айырым ябысувлары кери кайтарылдылар. Айырым согыслар юритуьв уьшин аьзир этилген корпус Нортон районында согысып разведка этти. Ямангой онъланысындагы совет кавалериядынъ ябысувы кери кайтарылды. Совет авиациясы 40ТК эм айырым согыс юритуьв уьшин аьзир этилген корпус-тынъ участокларын атып эм бомбалар таслап койды. Согыска яравлы танклардынъ саны: «Викинг» дивизия – 32, 3тд – 23,13тд – 41. 4тп Моздокка келмеге керек. 802-нши тюрк батальоннынъ эки куьби, оьзлери мен савыт-яракларын да алып, душпанга каштылар.
(ЦАМО, ф.500, оп.12462, д.202, л.142)

Фронт командующийининъ директивасын толтырув уьшин, ЗКФ аьскерлерининъ Сырт туьркимининъ штабынынъ 16.12.42 й.18.30 саьатте алынган распоряжениеси мен 110 кд 4гв. КККК сырасыннан шыгарылады эм 151 сд командирине оперативно бойсынады. Сонынъ уьшин дивизия Каясулу районында ерлесип, 151 сд кесеклери янасканша, рейд этетаган отрядлар ман кург. Кара-Тюбе, кург. Бектемир, Махач-Аул, Ачикулак, Иргаклы, онъланыста Махмут-Мектеб, Тукуй-Мектеб, Каясулу рубежлерди ыслайды эм душпанды Терекли-Мектебке карап йибермейди. (Полковник Хомутников бу буйрыкты алганына 19-ншы декабрьде туьнги 2 саьатте кол баскан).
(ЦАМО, ф.43, оп.11536, д.90, л.78;
ЦАМО, ф.273, оп.879, д.5, л.446)

Душпаннынъ аьрекетин савлай фронт бойында тыюв, оны кесек-кесек этип бузгышлав бойынша операцияды озгарувда 110 кд орынын генерал-лейтенант Масленников Закавказский фронттынъ командующийи армия генералы Тюленевке 29-ншы декабрьде язган докладында булай белгилейди: «44-нши армиядынъ душпанга атылып ябысув аьрекетин канагатлав уьшин – 110 кд Махмут-Мектеб, Тукуй-Мектеб, Каясулу районында калдырылады».
(ЦАМО, ф.273, оп.879, д.5, л.531-533)