«… Халкым, сенинъ тавысынъды
Эш арымай тынълайман,
Халкым, сенинъ куллыгынъда
Шолпа туьсип ялдайман…»
Ю. КАРАКАЕВ.

Бу сыдыралар Юмав Иманьязович Каракаевтинъ шынтылай да онынъ халкынынъ пайдасына, миллетимиздинъ бас байлыгы – тилин саклавда шолпа туьсип ислейтаганы акында ашыктан-ашык шайытлайды. Ногай тилимиздинъ байлыгына, онынъ тазалыгына эм шеберлигине, дурыс язылувына эм оьрленуьвине оьзининъ бактысын, кесписин, савлай яшав аьрекетин багыслаган аьлим сосы куьнлерде оьзининъ сыйлы мерекесин – 75 йыллыгын белгилейди.

Журналист, окытувшы, аьлим… Юмав Иманьязовичтинъ туьрли усталыгын эм болымлыгын белгилей келип, онынъ оьз халкын, миллетин куьшли суьюви акында айтпай болмаяк. Миллетин суьйип, баалап билген аьдем оьз тувган тилининъ бактысы ман да тынышсызланмай болмайды. Соны ман Юмав Иманьязович узак йыллар бойынша ногай тилине юртымыздынъ йогары отанларынынъ бириси – Карашай-Шеркеш оькиметлик университетинде студентлерди окытып келеятыр. Онынъ колында бир неше несил студентлер окыганлар, эм зейинли окытувшы оларга, оьз тилимиздинъ ярасыклыгын, шеберлигин коьрсетип, юреклерине оьзи де сезген сезимлерди, билимлерди синъдирип билди. Студентлердинъ алал досы бола келип, окытувшы оларга пайдалы кенъеслерин береди, аьр дайым демевлейди. Юмав Иманьязовичтинъ колында окыган студентлердинъ санында оьзим де болганман, соннан себеп, амал ман пайдаланып, окытувшыма тагы да бир кере сыйлавымды билдиремен.
Юмав Иманьязович Каракаев 1946-ншы йылдынъ 2-нши июлинде Шешен-Ингуш АССР-нынъ Назрань районынынъ Ног-Цард авылында тувган. 1944-нши йылда Ю.Каракаевтинъ ата-анасы Нефтекум районынынъ Тукуй-Мектеб авылыннан мунда коьшкен эдилер. 1957-нши йылда олар яне авылга кайтадылар эм Ю.Каракаев мунда 8 классты, сонъ Каясула авылында 10 классты окып кутылады. Оькинишке, атасыннан эм анасыннан эрте айырылган Юмав Иманьязович куллыкка туьспеге амалсыз болады. 1964-1965-нши йылларда Махмуд-Мектеб совхозында, оннан сонъ Нефтекумскта курылыс организацияларында куллык эткен. Эки йылдан сонъ Ю.Каракаев аьскершилик сырасында кызмет кылады.
1969-ншы йылда яс аьдем аьскерден кайтады эм КЧГПИ-динъ орыс-миллет боьлигине окувга туьседи. Ол ийги студентлердинъ санында болган, институттынъ ямагат яшавында белсенли катнаскан, ленинши стипендианты болган. Институтты етимисли кутылып, Ю.Каракаев Тукуй-Мектеб авылынынъ мектебинде окытувшылык аьрекетин баслайды.
1975 – 1980-нши йылларда Юмав Иманьязович Дагестаннынъ Ногай районында «Шоьл-лик маягы» (аьлиги заманда «Шоьл тавысы») газетасынынъ редакциясында корреспондент, маданият боьлигининъ заведующийи, яваплы секретарь болып ислеген. 1980-нши йылда Ю.И.Каракаев Карашай-Шеркеш автоном областине коьшип келеди эм эки йылдынъ бойында «Ленин йолы» («Ногай давысы») газетасынынъ редакциясында хатлар боьлигин басшылаган.
1982-нши йылдан алып Ю.И.Каракаев Карашай-Шер-кеш оькиметлик педагогикалык институтында, аьлиги заманда университеттинъ филология институтынынъ карашай-ногай кафедраларынынъ тамада окытувшысы, доцент болып ислеп келеятыр. Ол «Аьлиги замангы ногай тили», «Ногай тилининъ тарихи», «Бурынгы ногай тили», «Тюркологияга кирис» кеспилер бойынша окытады. Ол студентлерди тек окытып калмай, аьли илмилик тергевлер юритуьв мен де етимисли аьрекетлейди.
1988-1992-нши йылларда Юмав Иманьязович Татарстаннынъ бас каласы Казаньнинъ Г.Ибрагимов атлы тил, адабиат эм тарих институтынынъ аспирантурасында окыган.
1999-ншы йылда Юмав Иманьязович «Ногай тилининъ эскирген лексикасы» деген тема бойынша кандидатлык диссертациясын етимисли яклаган.
2006-ншы йылда Юмав Каракаев «Ногай тилининъ сийрек кулланылатаган лексикасы» деген монографияды, «Аьлиги замангы ногай тили», «Ногай диалектологиясы» эм «Ногай тилининъ тарихи» кеспилери бойынша ис программаларды баспалаган. Оннан баска, ол «Ногай тилининъ эскирген соьзлерининъ соьзлигин», «Ногай тилининъ омонимлер соьзлигин», «Ногай тилининъ антонимлер соьзлигин», «Ногай терминологиясынынъ очерклери» деген куллыкларды баспалавга аьзирлеген.
Аьлим етпистен артык куллыклардынъ авторы болады, солардынъ санында 16 илмилик эм 4 илми-методикалык куллыклары бар. Онынъ илмилик тергевлери ногай тилиннен окытувшылар, студентлер уьшин айлак пайдалылар. Юмав Каракаев «Ногайша-орысша» соьзлиги уьшин уьйкен картотека туьзуьвде катнаскан. Соьзликке аьлим араб эм латин элиппелери мен язылган ногай китаплердеги бурынгы соьзлерди ногай язувга коьширип киргисткен.
Доцент Ю.Каракаев, Карачаевскте, Нальчикте, Махачкалада эм оьзге калаларда озган конференцияларда катнасып, тюрк тиллери мен байланыслы темаларга докладлар эткен.
2014-нши йылда аьлимнинъ шалысувы ман «Аьлиги замангы ногай тил. Хрестоматия» деп аталган китап дуныя ярыгын коьрди. Китапке белгили лингвистлер-ногаеведлердинъ – С.Калмыковадынъ, К.Джан-бидаевадынъ, Н.Баскаковтынъ, М.Саруевадынъ, Е.Айбазова-дынъ, Д.Шихмурзаевтинъ, С.Аюбовадынъ, Ю.Каракаев-тинъ, М.Булгаровадынъ, М.Би-рабасовадынъ эм баскалардынъ куллыклары киргистилгенлер. Бу китаптинъ туьзуьвшилери Юмав Иманьязович оьзи, КЧГУ-дынъ ногай тилиннен окытувшысы Ф.Атакаева, Е.Тенчуринская, редакторы Е.Айбазова, рецензентлери М.Булгарова эм М.Бирабасова болганлар.
1981-нши йылдан алып Юмав Иманьязович СССР Журналистлер союзынынъ агзасы болады. Журналистика ман яслайыннан кызыксынувы онынъ яшав бойынша маьнели аьрекетлерининъ бириси болып калады. «Ленин йолы», аьлиги заманда «Ногай давысы» газетасы ман дослыгы узак йыллардынъ бойында Юмав Иманьязович Каракаевтинъ яратувшылыгынынъ яркын бети болады. Онынъ калемининъ астыннан юзлеген макалалар шыгып, газетадынъ бетлеринде баспаланганлар. Олардынъ бас геройлары – халкымыздынъ кеспи усталары, оьнершилери, адабиат, маданият куллыкшылары. Оннан баска, ол бурынгы ногай тилининъ дурыс язылувына, баска тюрк тиллериннен кирген соьзлерге, фольк-лор булакларына эс эттирип, макалаларында тил шеберлигин эм оьнерлигин коьрсетеди. Оьзи де уста журналистлер мен бирге ислеген йылларыннан алып, олардан бай сулып йыйып, журналистика онынъ «ян азыгы» болганын ясырмайды. Буьгуьнлерде де сыйлы ясуьйкен газетада шыгатаган материалларды тергеп, белгили аьдемлердинъ, ярыкландырувшылардынъ мерекелерине олар акында макалалар шыкканларын суьйип, бизге насихатларын берип турады. Белгилемеге тийисли, аьлимнинъ макалалары орыс тилинде «Ставропольская правда», «Дагестанская правда», «Комсомолец Дагестана» газеталарында эм оьзге баспа амалларында баспаланганлар.
Зейинли аьдем баьри яктан да зейинли болады, деп босына айтылмайды. Юмав Иманьязович аьли шаирлик пен каьр-лейди. Ол оьзининъ биринши ятлавларын 1960-ншы йылда язып баслаган. Ятлавларында автор халкын, тувган юртын, Ногай шоьллигин данъклайды. Юмав Иманьязовичтинъ юрек сезимлери, терен ойлары, сагынувлары шаирлик сыдыраларга тоьгилип, онынъ бай ишки дуныясын ашыклайдылар. Ногай халкынынъ адабиаты, тили, келеектеги бактысы уьшин яны авырыган ясуьйкен оьзининъ шаирлик сыдыраларында булай деп язган:
Бу яшавым боп-босына
кетпеген.
Артка карап озганга мен
оьктеммен.
Халкыма бу аьрекетим
пайда деп,
Колдан келген, суьйген исти
этемен.
Савлай яшавын суьйген исине багыслайтаган аьлим Юмав Иманьязович Каракаевти биз сыйлы мерекеси мен ак юректен кутлаймыз, ога берк ден савлыкты, узак оьмирди, коьп куванышларды сагынамыз.
К.Найманова-Добагова.
Суьвретте: Ю.Каракаев.