Журналист болмага тыныш деп ойлайдылар биревлер. Ойлап карасанъ, не кыйыны бар, соьзден – йыйма, йыймадан хабар туьзесинъ, соны ман макала да туьзиледи. Болса да соьзди кулланып та болув керек. Боьтен де, эгер сен белгили аьдемнинъ акында язатаган болсанъ.

Сейдахмет Копуштай улы Рахмедовтынъ акында макала тувыл, китап язбага да болады. Оьз яшавын халкына багыслап яшаган аьдем, шебер тили мен, кайратлы соьзи мен белгили эди ясуьйкенимиз. Меним эсимде ол талаплы журналист, оьзининъ билгенин ясларга насихат этип болган эм суьйген инсан болып калган. Биринши расувымыз мен «Шоьл тавысы» газетасынынъ редакциясына ислемеге келгенде болды. Биринши макалаларымнынъ тоьрешиси, окып та келетаган эди, оьз маслагатларын берип, ийги болса, мактайтатаган эди. Сейдахмет Копуштай улы мага журналистикадынъ коьп сырларын ашкан. Ол мага айтатаган эди: «Сен аьли де яс, меним маслагатым сага керегер, язган заманда, оьзгерислердинъ туьзилисин кара, ойларынъ терен, соларды окувшыга еткерип болсанъ, сол заманда шынты журналист деп сени халк та белгилер». Сол соьзлерди эсимде саклайман. Ятлавларымды да окыйтаган эди, баа берип, оьз ойларын айтатаган эди. Быйыл Россия Журналистлер союзынынъ агзасы, ДР ат казанган маданият куллыкшысы, КЧР ат казанган журналисти Сейдахмет Рахмедов тувганлы 85 йыл толаяк эди. Турган болса, насихатшы болып касымызда юрген болар эди. Меним кагытларым арасында Сейдахмет Копуштай улынынъ оьз колы ман язган биографиясы сакланып турады.

Рахмедовлардынъ аьели Ногай районынынъ Арсланбек авылында яшаган, аьвлетлери де сол авылда тувдылар. Балалыгын Сейдахмет-акай булай эсине алады: «Мен алдынгысы Караногайдынъ эски авылларынынъ бириси – Бекир авылда 1934-нши йыл тувганман. Уьйкен атам Рахмет-аьжи алты ай яяв юрип, Меккеге эм Мединеге барып, аьжиллик кылып келген аьдем. Оннан артык орысша соьйлеген, сувда юзип болган (балалыгы Терек йылга ягасында оьткен), домбырада уста шерткен аьдем авылда болмаган деп атамнынъ айткан соьзлери кулакларыма шалынады. Ол мага: «Увылым, уьйкен атанъа усап, оьмир бойынша эскиликтинъ калдыклары ман каты куьрес, халкымыздынъ эрши, заманга келиссиз аьдетлерин туьп-тамырыннан тайдырып, тувган маданиятымызга куьн тувдыр». Маданият тармагында коьп йыллар иследи ясуьйкенимиз, ол балалыктан алып ногай халк баьтир дестанлары ман, суьйим йырлары кызыксынатаган болган.

– 1944-нши йыл авыл яс- уьйкени Абдул-агайдынъ уьйине Куьнбатар авылдан Магомет-йырав келген эди. Сав авыл йыйылып, оны тынълаганлар. Ол «Кубыгулдынъ йыры» дестанын толгаганда, эр кисилер басларын шайкап: «Бизим халкымызда да сондай ер коьтергисиз эр йигитлер болган экен» деп оьктемсигенлер, хатынлар тастарларынынъ ушлары ман коьзясларын суьрт-кенлер. Сол зат меним коьз алдымда турады, – деп язады журналист оьз эскеруьвлеринде. Аьели мен суьетаган эдилер Рахмедовлар ногай адабиатын, маданиятын, Шора-баьтир, Эдиге, Копланлы-баьтир баьтир йырларын, «Карайдар эм Кызыл-Гуьл» суьйим дестанын билгенлер. Халк поэзиясын юреги мен суьйип, Сейдахмет Копуштай улы сол суьйимди оьз янына, юрегине дайымларга эндирген. Оьзининъ аданасы акында Рабият Копуштай кызы булай хабарлайды: «Уьйкен аданасым Куьсеп топырак болган сонъ, Сею (ога соьйтип уьйде айтылатаган эди) бизге бир тирев болып калды. Яшавын халкы уьшин яшады аданасым, буьгуьнлерде оны ийги соьз бен эске алынганы мага кайдай куьез эм суьйиниш».

Бизим газетамыздынъ бетлеринде онынъ Куьсеп-агасынынъ ятлавлары баспаланган эди, Сейдахмет Копуштай улы агасы акында хабарлаганы, онынъ ятлавларын окыганы эсимде калыпты. Яслай дуныядан кешип кеткен агасын эсине алганда, ясуьйкенимиздинъ коьзлери куьнъиртленетаган эди.

Арсланбек авылында Сейдахмет Рахмедов ети класс битирген, сонъында ол Терекли-Мектеб авылындагы мектебти кутарган, Муса Курманалиевтинъ колында окыган. Талаплы ясты окытувшы анълайды, онынъ ногай фольклоры ман кызыксынатаганын коьрип, ярдам этеди, коьтергишлейди. Мектебти битирип, Сейдахмет Копуштай улы район маданият уьйинде инструктор-массовик болып ислейди, сол йыллардынъ акында кызыклы этип хабарлайтаган эди ол, ис йолдасларын эсине алатаган эди, маданият уьйин сол йылларда Клавдия Павловна Ратникова етекшилеген. Сонъгы йылларда бажарымлы куллыкшы оьзи етекшилейди район маданият боьлигин. Ислей турып, ясуьйкенимиз Москва каласында патшалык маданият институтын битиреди, фольклор кесписи бойынша СССР Илмилер Академиясынынъ Дагестан филиалында окыйды. Оьзи билгенин ясларга яйып яшаган куллыкшы оьзиннен сонъ коьп бажарымлы, зейинли, халкын юреги мен, яны ман суьйген специалистлер калдырган. Мен оьзим Уьйсалган авылдан болганга болса ярайды, ол эсине меним ердесим, аьлиги заманда белгили композиторлардынъ бириси Залимхан Магомет улы Максутовты эсине алатаган эди. Сейдахмет Копуштай улы ога 7-нши класс биткен сонъ анъ училищесине туьспеге маслагат береди. Ястынъ атасы келгенин куьлемсирев мен эсине алатаган эди Сейдахмет-акай. Атасы увылы уьшин Махачкалада адасса-сасса, не болар деп тынышсызланады. Сейдахмет Копуштай улы оьзи аькетип, Залимханды сол йылларда музучилищединъ директоры, белгили композитор Наби Дагировтынъ колына ыслаткан. Музыкантлар йоклыгы ясуьйкенимизге уьйкен ой эди, соьйтип республикалык халк яратувшылык уьйине баянга уьйренмеге алты айлык курсларга бир неше яслар йибериледи. Олардынъ арасында Аскербий Асанов (Куьнбатар авылы), Солтахан Акболатов (Уьйсалган авылы), Таймасхан Канмурзаев (Карагас авылы), Даут Беккишиев (Нариман авылы) эм баскалар болганлар. Кайдай суьйиниш болды ногай халкына Терекли-Мектебте балалар анъ (1966 йыл) эм художестволык (1970 йыл) мектеблерининъ ашылувы.

Аьлиги заманда мен Сейдахмет Копуштай улын эсиме алсам, ойлайман, кайдай ушын соьзлер айтылган ногайымда. «Оьзи уьшин уйклап, халкы уьшин туьс коьрген» деген соьзлер калай келиседи Сейдахмет Копуштай улына. Сол заманда ол ногай театры болмага керек деген мырат пан, ой ман юрди. Сол ой ман Дагестан Республикасынынъ маданият министри Изумруд Гаджиевна Губахановага барды эм оннан: «Аьлиге дейим ногай театры йок болган болса, эндиден армаган болар» деген явап алып, йигерленип кайтты. 1962-нши йылдынъ казан айынынъ 13-нши куьнинде Терекли-Мектеб яшавшылары ногай халк театрынынъ биринши коьрсетуьвин карадылар.

Коьп куллык эткен халк уьшин ясуьйкенимиз. Коьплеген йыллар бизим газетамызды да етекшилеген. Сол йылларда да ол оьзининъ билимлигин, бажарымлыгын коьрсеткен.
Оьзининъ акында хабарлаганда, Сейдахмет Копуштай улы, мунълы эскеруьвлерге коьмилип, ойланатаган эди. Белки, эсине аш-яланъаш балалыгы, сол замандагы етиспевлик туьсетаган болгандыр. Мен ога айтатаган эдим: «Копуштаевич, сиз калай наьсипли бактылы аьдем. Мен де сизинъ ясынъызга етип, сондай болгым келеди деп». Ол мага куьлемсиреп, булай айтатаган эди: «Аьр аьдемнинъ оьз йолы бар, сол йол ман барганда кайдай аьллер де болар, сен оьзинънинъ атынъды, зейинлигинъди, аьдемшилигинъди йойытпа. Соьйтип туьзиледи бакты». Ийги соьзлер.

Аьелинде де туврашыл, аьдил эди Сейдахмет Копуштай улы. Ян косагы Кумисхан Алимсолтан кызы (яткан ери ярык болсын) ман балаларды оьстирдилер. Буьгуьнлерде оьзлери арамызда йок болса да, олардан калган айтылып турган соьз бар. Соны ман бирге сый-абырай да бар.

Г.Бекмуратова