Быйыл 19-ншы сентябрьде – Савлайроссиялык ортак бир сайлавлар куьнинде туьрли оьлшемли сайлавлар кампаниялары болып оьтпеге каралады. Соны ман байланыслы сайлавлар йорыгы акында Дагестан Республикасынынъ Орталык сайлав комиссиясынынъ Председатели Магомед Дибиров пан юритилген хабарласувды тоьменде баспалаймыз.

– Быйыл Дагестан еринде элдеги ортак бир сайлавлар куьнинде кайдай сайлавлар оьткерилеек?
– Быйыл ортак бир тавыслав куьнинде Дагестанда РФ Федераллык Йыйынынынъ сегизинши кере шакыртылаяк Государстволык Думасынынъ депутатларын, Дагестан Республикасынынъ етинши кере шакыртылаяк Халк Йыйынынынъ депутатларын сайлавлар, солай ок муниципаллык оьлшемлеринде 90-га ювык сайлавлар кампаниялары оьткериледи.
Республика ерлеринде келеяткан сайлавларды аьзирлев эм оьткеруьв бойынша куллыкты уйгынлавды Дагестан Республикасынынъ Сайлав Комиссиясы, 54 территориаллык сайлав эм 1 927 участок сайлав комиссиялары юритеди. Сайлавларды аьзирлев иси мен, солай ок, сайлав комиссияларынынъ санында болып, карар шыгармага ыхтыяры бар болган солардынъ 13 мынъ агзалары каьр шегееклер.
– РФ Государстволык Думасынынъ депутатлары кайтип сайланаяклар?
– РФ Государстволык Думасы катыстырылган сайлав тармагы бойынша бес йыл болжалга сайланады. Депутатлардынъ яртысы (225) федераллык сайлав округы бойынша Государстволык Думасынынъ депутатларына кандидатларынынъ федераллык списоклары уьшин берилген тавыслар оьлшемине коьре сайланаяк, калган яртысы – 225 бир мандатлы округлары бойынша: бир округта – бир депутат.
Дагестанда уьш бир мандатлы сайлав округлары туьзилген: Дагестан Республикасынынъ 10-ншы номерли – Сырт бир мандатлы сайлав округы, Дагестан Республикасынынъ 11-нши номерли – Орталык бир мандатлы сайлав округы, Дагестан Республикасынынъ 12-нши номерли – Кубыла бир мандатлы сайлав округы. ДР Орталык Сайлав Комиссиясына бу уьш бир мандатлы округларда округ сайлав комиссияларынынъ ыхтыярлары берилген.
– Сайлавларда кайдай партиялар ортакшылык этпеге боладылар?
– Буьгуьн уьшин сайлавларда 32 политикалык партиялары ортакшылык этпеге ыхтыярлары бар. Дагестан Республикасында республика парламентининъ депутатларын сайлавларга оьз кандидатларын коьрсетпеге ыхтыярлары болган политикалык партияларынынъ 31 регионаллык боьликлери бар. РФ Государстволык Думасына кол басувларды йыйнамай оьз кандидатларын 14 политикалык партиялары, ДР Халк Йыйынына – 7 политикалык партиялары коьрсетпеге боладылар.
Дагестан Орталык Сайлав Комиссиясы сайлавларда кандидатларга эм сайлав биригуьв-лерине ярдам этеек. Соны ман байланыста Комиссия олардынъ ваькиллери уьшин окув семинарларын уйгынлап оьткерген.
– Республика парламентине сайлавлар кайтип оьтееклер?
– Дагестан Республикасынынъ Халк Йыйынынынъ сырасы 90 депутат болып 5 йыллык болжалга сайланады. Олар республикалык сайлав округы бойынша депутатларга кандидатлар этилинип коьрсетилген республикалык списоклары уьшин берилген тавыслар санына коьре сайланадылар.
– Тавыславда кимлер кат-наспага боладылар?
– Сайлавлар куьнинде тавыславларда ясыртын кепте тавысын беруьв йорыгы ман ортак бир тенъ эм тувра сайлав ыхтыяры негизинде 18 ясына толган Россия гражданлары ортакшылык этпеге боладылар. Солай ок сайлавларда тавыслав куьнине 18 ясына толган, ама Россия Федерациясында яшайтаган еринде регистрациясы болмаган, Дагестан Республикасында турган ери бойынша тавыслав куьнине дейим уьш ай алдын регистрацияланган эм турган ери бойынша сайлавшылар списогына киргистуьв акында аьризе берген Россия Федерациясынынъ гражданларына да катнаспага ярайды.
– Тавыс беруьвдинъ ашыклыгы кайтип тутылаяк?
– Сайлавлар комиссиялары тавыслав исининъ ашыклыгын эм аянлыгын, тавыслав артыннан тергев салувга онъайлы аьллерди туьзуьвди канагатлав уьшин баьри керекли амалларды да коьредилер. Участок сайлав комиссияларынынъ сыраларында элдеги баьри политикалык партияларынынъ да ваькиллери куллык этедилер. Сайлав участокларында ямагат тергев субъектлерининъ, кандидатларынынъ, политикалык партияларынынъ тергевшилери болаяклар. Сайлав комиссияларынынъ куллыгынынъ баьри кезеклеринде де коьлем информация амалларынынъ, тавыслав куьнинде болса, токтастырылган йорыкка коьре аккредитация алган коьлем информация амалларынынъ ваькиллерине де болмага ярайды.
Территориаллык сайлав комиссияларынынъ баьри меканларында эм 381 сайлав участокларында тавыслав куьнинде Интернетке сигнал беретаган видеокамералары салынаяк.
Келеяткан сайлавларда тавыславдынъ сырагылары акында QR-коды ман участок комиссияларынынъ протоколларын аьзирлев технологиясы да кулланылаяк.
Соны ман тавыслав исининъ эм сонынъ сырагыларын келтируьвдинъ артыннан сайлав комиссиялары ягыннан, солай ок тергевшилер ямагаты, аккредитация алган журналистлер ягыннан толы кебинде тергев салынаяк.
– Келеяткан сайлавларда аьдемге прописка этилинген еринде тувыл, сол куьн ол оьзи болаяк еринде тавысламага ярар ма экен?
– Ярайды. «Мобильли сайлавшы» деген шара эсабында оьзи регистрацияланган ериндеги сайлав участогында сайлав куьнинде тавыслап болмаяк кайсы бир сайлавшы да, оьзи сол куьн болаяк еринде де тавысламага ыхтыяры бар, тек ол сонынъ акында эртерек эм белгиленген болжаллар ишинде аьризе язып берсе. Соны ман байланыста Дагестан Орталык Сайлав комиссиясы эм республикадынъ МФЦ арасында келисуьв туьзилген. Сайлавшы сайлавлар куьнинде оьзи болаяк ери бойынша сайлавшылар списогына оьзин киргистуьв акында 2021-нши йылдынъ 2-нши августыннан 13-нши сентябрине дейим МФЦ-га аьризе бермеге болады. Солай ок сондай аьризеди территориаллык эм участок сайлав комиссияларына Госуслугалар Орталык порталынынъ сервиси аркасы ман да бермеге болады.
– Бизим республикада дистанционлы электрон кебинде тавыслав йорыгы кулланылаяк па экен?
– Быйыл электронлы тавыслав 7 регионларда: Курск, Мурманск, Нижегород, Ростов, Ярославль областьлеринде, федераллык маьнелиги болган Москва эм Севастополь калаларында оьтеек. Дагестанда тавыслав аьдетли йорыгы ман сайлав участокларында оьтпеге каралады. Солай ок, савлыгы, сакатлыгы бойынша, керексинетаган аьдемлерге карав беруьв мен эм оьзге сылтавлар ман байланыста тавыслав юрип турган меканга келмеге амалы болмаган гражданлар, эгер участок сайлав комиссиясына тийисли аьризе берсе, оьз уьйлеринде тавысламага боладылар.
– Сегизинши кере шакыртылаяк РФ Государстволык Думасына депутатларды сайлавлар ман байланыслы тавыслав биринши кере бир неше куьнлер узагында бардырылаяк. А етинши кере шакыртылаяк Дагестан Республикасынынъ Халк Йыйынына депутатларды сайлавлар ман байланыслы уьш куьнлик тавыслав йорыгы юритилеек пе?
– РФ Орталык Сайлав комиссиясы баьри оьлшемли сайлавларда да уьш куьнлик тавыслав йорыгын кулланув акында карар кабыл эткен. Соьйтип, сентябрь айындагы сайлавларда тавыслав уьш куьн узагында: 17-нши, 18-нши эм 19-ншы сентябрьде оьтпеге каралады. Солай ок, 17-нши эм 18-нши сентябрьде сайлавлар документлери кайтип сакланаяк йорыгы да белгиленген. Сайлавшылардынъ тавысларын санав иси сайлавлардынъ энъ ызгы уьшинши куьниндеги тавыслав заманы кутылган сонъ юритилип басланаяк. Уьш куьнлик тавыслав – ол сайлавшыларды тавыславдынъ туьрли куьнлерине айырув эм оьзлерин коронавирус маразы таралып турган шакта саклав уьшин кулланылатаган керекли амаллардынъ бириси. Тавыславдынъ бас приоритети – сайлавшылар уьшин кавыфсызлык эм енъиллик туьзуьв.
– Сайлавлар заманында участокларда сайлавшылардынъ кавыфсызлыгы кайтип тутылаяк?
– Ковид пен байланыста туьзилген эпидемиологиялык аьллерде сайлавшылардынъ савлыгын саклав соравлары да маьнели болып калады.
Бизим куллыгымыздынъ бас приоритетлерининъ бириси, соьзсиз де, сайлавшылардынъ, сайлав комиссияларынынъ агзаларынынъ эм сол куьнлерде тавыслав меканда болаяк баска аьдемлердинъ санитар-эпидемиологиялык кавыфсызлыгын канагатлав болады.