Сайлавлар! Аьлиги заманларда бир кызыклы эм кужырлы оьзгерислердинъ бириси.
Бу соьз соьзлик бойынша мунавдай ойды коьрсетеди: айырым патшалык орынларга ямагат ваькиллерин сайлав процедурасы болады. Сол ваькиллер туьрли партияды, козгалысты яде болса, ялгыз аьдемнинъ кызыксынувын яклайтаган болмага керек болады.
Сайлавлар алдын кайтип оьтетаган эдилер? Сайлавлар тек каты куьн озгарылатаган эди. Меним анълавыма коьре, бу куьн турган бир байрам болып озатаган да болган. Сайлавлар куьни келгенде, биз – балалар коьзимизди ашканша, эртенги шакта атам ман анам ийги кийинип, бир той яхшылыгына аьзирленгендей болып, колларына Россия Федерациясынынъ гражданини деген шайытламасы – паспортларын алып, экеви бирге сайлавларга (авылымызда сайлавлар маданият уьйининъ меканында оьтетаган эди, аьли де баскаланганы йок, сайлавлар буьгуьнлерде де сонда оьтедилер) йол алатаган эдилер. Соннан келгеннен сонъ, коьнъиллери де бир кувнак болатаган эди. Олар сол заманларда оьз тавысларын берип, танълагысы куьн ярык болаягына уьйкен сеним этетаган эдилер.
Бир кесек заманларда «кызыллар» ман «аклар» араларында куьреслер юрдилер. Сол заманларда да айлак эрши аьллерге туьскен аьдемлер болдылар, ювыклар араларында да бир-бирисине карсы шыкканлар бар эдилер. Сол да артта калган оьзгерислер, тек бирер аьдемлердинъ эслеринде аьли де бар, турган бир юморлы хабардынъ иштелигинде болып, арада бир несилден-несилге айтылып кетеди. Мен де сол хабарларды ясуьйкенлеримиздинъ айтканларыннан билемен.
Аьлиги заман айлак баска болды. Энди сайлавлар биревлер айтканлай «бизнес» болып токтаган. Федераллык дережеси болган сайлавлар акында хабар тувыл, авыл поселениелерине депутатка кандидатты сайлав аьр аьдемнинъ алдында энъ кыйынлы сорав болып турады. Мен баьри авылды да айтып болмайман, неге десе толы хабарым да, билгеним де йок. Оьзиме аьруьв таныс авылды алып карасам, сайлавлар оьтедилер, ишинде сайлагандай депутатка, авылымнынъ ваькили деп шыгармага, меним ойыма коьре, тийисли кандидатлар бирем-сирем, айлак йигерленип айтсам, йок та йок.
Сайлавлар оьтедилер, сайлагандай аьдем де йок деген ойым ман коьп аьдемлер муькир болсалар да, яшав ман бирге абытламага керек болганнан сонъ, биревге тавысынъды бермеге керек боласынъ. Сол баягы «балык йок ерде, енъеш те (рак) – балык» деген орыс айтувы бу ерде тувра келисли болады.
Соьзим тувра соьзди коьтерип болмайтаганларга, авыр кетсе де ярайды, тек кайсы сайланган депутат халкы уьшин ислейди экен? Олар сайлавларда катнаскан шакларда халк пан бирге, тек олардынъ келеектегиси уьшин аьрекетин бардыраякка соьз де бередилер, сайлавлар оьткеннен сонъ, аьр бириси оьзи уьшин, ювыклары уьшин ислейтаган болып калады. Сайлаган халкка бир муьсиреви де калмайтаганлар боладылар, тек эртенги куьн барын мутадылар.
Сайлавларга аьр аьдем оьзининъ патшалыгы, намысы алдында борышын толтымага деп бармага ша керек эди, тек аьли биреви янынъ, биреви коьзинъ яде болса, кудадынъ кудасы, солардынъ йигери йыгылмасын деп барасынъ.
Макаламды биревдинъ хатерин калдырайым, коьнъилин туьсирейим деп язбайман, тек яшав оьмиримиз бойынша коьрип келген туьрленислер айлак куьшли баскаланатаганын тек мен коьремен ме яде болса мендейлер коьп пе экен деген соравыма явап излеп язаман. Аьр биринъиздинъ ойынъыз да, оьзек те, бардыр, тек сол ойлар аьр биринъиздинъ байыр ойынъыз. Оьз ойы ман боьлисип болган да бар, болмаган да бар.
Аьли сайланган депутатлардынъ кайтип куллык этеегин заман коьрсетер, аьр бирисине халкы ман болганын йорайман, сизди сайлаган халкынъыздынъ сенимин акласанъыз, сыйынъыз да, абырайынъыз да болар.
Г.Сагиндикова.
