Аьдем яшавында оьспир шагы энъ де маьнели эм кыйын шаклардынъ ишине киреди. Бизим баьримизге де белгили болганлай, оьспир шагы, коьбисинше, бек кыйын да оьтеди. Сол шак 10-13 яслардан алып 17-18 ясларга дейим созылады. Сол шакта балаларга уьйкен маьне берип те карамага керек, солай болмаганда, сизинъ аьруьв баланъызга кыйын оьспир болувга бир адым калады…
«Кыйын балалар эм оьспирлер» маьселеси аьр заманларда да болган эм бар. Аьр бир аьдемде кайсы ясында да боьлисетаган аьдеми болмага керек. Ол оны тынълап та, оьз маслагаты ман да, иси мен де коьмек те этип болмага керек. Коьбисинше, сол колтыклавды балалар ата-аналарыннан куьтедилер. А биз болсак, ушыны ман да айтканда, балаларымызды, коьбисинше, тынълап та болмаймыз. Бизим заманымыз да бек аз, коьнъилимиз де тез-тез туьсип турады, куллыгымызда да маьселелер бек коьп болып турады… Янъыларда оьзининъ юрек сырын мага бир оьспир ашады. Ол оьзининъ маьселелери акында соьйлемеге аьдем таппаган. Онынъ ата-анасы касиетлери келиспегенликтен тура айырылыскан экенлер. Эндиги аьр бирисининъ оьз аьели бар, ортадагы бала биревге де керек тувылдай болып калады. Баладынъ оьзининъ айтувы ман анасына да, атасына да ол керек тувыл. Бала бек аьруьв кийинген, тамагы да ток, колында баалы телефоны да бар, ога соьз йок, онынъ ишки дуныясы акында бирев де ойланмайды. Ол оьз алдына:
– Мен биревге де керек тувыл, яшавдан кешип кетейим усайды, – деп ойлайтаганы акында да билдиреди. Элбетте, баска биревдинъ аьелинде не болатаганын биз билип болмаймыз, ол бизге бир каранъалык. Коьбисинше, уьйкен аьдемлер балалардынъ яны, онынъ психикасы, ден савлыгы акында ойланмайдылар.
Ызгы заманларда балаларды атай-тетейлерге калдырып, узак ерлерге ислемеге кететаганлар да коьп болдылар. А ясуьйкенлер болса, балаларынынъ балаларына сенедилер эм олар алдатар деп те ойланмайдылар олардан шыгатаган аракы, таьмеки ийислерди сезселер де, уьйкенлердинъ янларында тургандырлар, солардан ийис киргендир деп те коядылар. Балалар кеш келип, окув ман каьр шегип келдим деп те алдайтаган ерлер боладылар, сога коьре, балаларга да ынанув йок. Яшав бойынша аьдем кайдай аьллерге де туьсип калмага болады. Кыйынлыклар тувган ерлер де боладылар. Наркомания ман да распага, оьзи де соны ман авырымага да болады.
Наркомания бек зарарлы авырувлардынъ санына киреди. Наркотикли алатларды кулланган аьдем эсин сасады, соларга амырак та болады. Баска соьз бен айтканда, наркотикли алатларды кулланган аьдем тоьгерегинде соннан баска бир затты да коьрмейди.
Биревге де ясыртын тувыл, наркотикли алатларды кулланатаган аьдемлер бизим республикамызда, сол санда бизим районымызда да бар. Олар оьзлерининъ ден савлыгына бек зарарлы экенин билмей, анаша кулланадылар. Зарары болмаган наркотикли алат йок.
Наркотикли алат кулланган аьдемлердинъ, коьбисинше, коьнъиллери тоьмен аьлде болады. Олар дайым ашувларын кимнен яде неден алаягын билмей турадылар.
Баалы ата-аналар, балаларынъыз оьзлерин кайтип юритетаганларына каранъыз: ол туьрли дарманлы препаратларга карайды, солар ман кызыксынады, уьйге кеш келеди. Шандазлыкты йоювына да маьне берип каранъыз. Эсинъизде болсын, ясы еткен наркоманлар саны айлак аз яде болса, йок, неге десе олар сол яска дейим яшамайдылар. Наркотикли алатларды кулланатаган оьспирлер кыянатлык этпеге де амырак боладылар.
Кайсы ата-ана да оьз балаларына сол наркотикли алатлар, ишкишилик, таьмеки тартувдынъ кайдай зыяны бар экенин айтып, анълатув хабарласувлар озгарып турмага кереклер.
Аьлиги заманларда бизим оьспирлер араларында аракы, шагыр ишип караганлар да бар, сол затлар да аьдем денине бек зарарлы. Кайсы аьдемде керек тувыл муьше бар? Аракы, таьмеки тартув баладынъ муьшелерининъ дурыс ислевин бузады. Аракы, таьмеки уьйкен аьдемлердинъ ден савлыгына зарар аькеледи, балаларды кайтип онъдырсын. Ишкен аьдемди коьрсе, коьбиси йийренеди, биревлер авызын-бурынын кыйсайтады… Солай болганда, кыйын аьллерге балаларымыздынъ калганын суьймейтаган болсак, эртеректен алдын шалмага керек болады, профилактикалык хабарласувлар озгармага толы борышымыз. Бас деп сол – ата-анадынъ, сонъ окытувшылардынъ борышы болады.
Ызгы заманларда балалардынъ эрши соьйлевлери мен де йолыгысамыз. Сол соьзлерди олар кимнен уьйренедилер, оьзек те, уьйкенлерден эм оьзлерининъ уьйлеринде. Алдынгы заманларда эркек балалардынъ соьгинуьвлерин эситетаган эдик, сол да, элбетте, ийгилерден тувыл, а аьли болса, кызлардынъ да эрши соьйлевлери, тилге келиссиз соьгинуьвлерди кулланып соьйлегенин эситемиз. Сога коьре, уьйкен аьдемлер балалардынъ янларында эрши соьгинуьв соьзлерди кулланып соьйлемеге ярамас, балаларымыз – бизим келеектегимиз эм картлыгымыз. Ямагат арасында баска биревди соьгуьв яде ога карап эрши соьйлев Россия Федерациясынынъ административли правойорыкларды бузув кодексининъ 20.1 статьясына коьре, яваплыкка тартылады, 500 маьнеттен алып 1500 маьнет акшалай штраф тоьлемеге керек болады яде 15 суткага тутнакка капалады.
