Рашид Яхьяевич Акказиев – Дагестан Республикасынынъ яшавшысы. Орта билимлендируьв мектебин окып битирген сонъ, ол он йыллар узагында Египет элинде Аль-Азхар университетинде окыган. Москва ислам институтын, 2021-нши йылда Москва педагогикалык оькимет университетининъ магистратурасын окып битирген. РФ мусылманларынынъ Дин управлениесининъ (ДУМ) билдируьвлерине коьре, Россиядынъ бас каласында ол – 2003-нши йылдан алып, а Дин управлениесинде 2010-ншы йылдан алып куллык эткен.
2020-ншы йылдынъ декабринде Рашид Акказиев Россия Муфтийи Равиль Гайнудиннинъ тапшырмасы бойынша Сырт-Кавказ федераллык округында (СКФО) РФ ДУМ председателининъ толы ыхтыярлы ваькили этилинип беркитиледи. Сол йогары эм сыйлы ис орынга оны беркитуьв себеби сол: Москва каласында куллык этуьви бойынша ол РФ ДУМ ман бек ийги таныс эм онынъ етекшилиги ягыннан уьйкен сый ман пайдаланады.
Федераллык округларында ДУМ-нынъ толы ыхтыярлы ваькиллерининъ институты 2016-ншы йылдан алып аьрекет этеди. 2020-ншы йылдынъ куьз мезгилине дейим ол ямагат кепли эди, ама РФ ДУМ-нынъ сентябрь айында оьткен пленумыннан сонъ полпред ис орыны штатка киргизтилген.
Янъыларда «Шоьл тавысы» республикалык газетасы Рашид Акказиевке бир неше соравларга явапламага тилек салды.
Тоьменде сол хабарласувды беремиз.

– Рашид-эфенди, сизинъ Сырт-Кавказ Федераллык округында куллыгынъыз акында не айтар эдинъиз?
– СКФО-да РФ Муфтийининъ толы ыхтыярлы ваькили ис орынында мага регионда мусылман общиналары ман байланысларды ийгилендирмеге, дин аьрекетшилери мен биргелес аьрекет этпеге, аян регионнынъ баскалыкларын, мусылманлар карасатаган маьселелерин билмеге, дин аьрекети мен, оннан-муннан эситип тувыл, оьз сулыбы ярдамы ман таныспага керекпен. Оькимет власть органлары ман да, айырым айтканда, СКФО-да РФ Президентининъ толы ыхтыярлы ваькилининъ Аппараты ман, куьш структуралары ман, Росгвардия ман да байланысларым болган. Дин аьрекетинде оькимет органлары ман биргелес аьрекетлик керек, неге десе ол бизим оькиметимиздинъ законодательствосы ман келисте юритилмеге тийисли, эм ол – бек керекли практика. Эм, оьзек те, ногай халкынынъ ваькили болганга, мен бас деп ногай имамлары ман эм дин аьрекетшилери мен байланысларымды беркитпеге шалысаман. Бу яктан айырым сырагылар да бар: айтпага, КЧР Ногай районыннан кады Темирбек-хаджи Байрамов пан, Ставропольединъ Муфтийининъ биринши орынбасары Фаизрахман-хаджи Эсенов пан, ДР Ногай районынынъ кайбир имамлары ман, бир-биримизди анълап, биргелес аьрекет юритуьвге ийги аьллер туьзилген. Солай ок уьйкен эс каратаман билимлендируьв тармагына, уьш сырт-кавказ колледжлеринде – Дагестанда, Ингушетияда эм КЧР-да болдым, солардынъ экевинде РФ ДУМ атыннан билимлендируьв шаралар болып оздылар. Армаганда да бу биргелес аьрекетин оьрлендирмеге планымыз бар, неге десе яслар эм студентлер мен соьйтип куллык юритуьв деген бек маьнели, неге десе олар – оьз республикаларынынъ эм савлай Россиядынъ, солай ок бизим мусылман уммадынъ келеектегиси.
– Бизим заманда Россия мусылманларынынъ Дин управлениеси яслар ман биргелес аьрекетин кайтип бардырады?
– РФ мусылманларынынъ Дин управлениеси яслар ман биргелес аьрекетин бас деп дин учреждениелери (ислам институтлары, медреселер), маданият орталыклары, волонтерлар козгалысы аркасы ман бардырады. Уьйкен шаралар озгарув заманында, айтпага, Шатер Рамадан, Халяль-экспо, илми-дин конференциялар, уьйкен концерт залларында РФ ДУМ ясларды тек конаклар эсабында тувыл, волонтерлар этип те шакырадылар. Ислам окув ошакларынынъ студентлерининъ билимлигин оьрлендируьвши туьрли шаралар, кеспилигин арттырувшы курслар озгарылады. Коьплеген дин общиналар межигитлердеги яде намаз кылув уьйлердеги, медреселердеги дин яшавына ясларды бавлав бойынша белсен куллык юритедилер. Кайбир регионларда яй шагында мусылман яй лагерьлери уйгынланады. Медреселер окувшылары ара конкурслар эм ярыслар озгарылады. Солай ок яс имамлар эм дин окув сабаклары бойынша окытувшылар баславы ман оьтетаган спорт ойынлары да яшавга кенъ киритилген.
– «Казыят» саваплык этуьв фондынынъ туьзилуьви эм онынъ аьрекети акында не айтар эдинъиз? Онынъ сырасына кимлер киреди эм кимге ол коьмегин тийгисткен?
– «Казыят» сообществосы фонд туьзилуьвиннен коьпке алдын тувган. Басында ол ногай яслары эди. Сонъында олар РФ мусылманлар Дин управлениесинде эм Москвада меним дин аьрекетин юритуьв аркасында мени мен байланыс тутты, бизим медреседе окыдылар, мусылман дин шараларында ортакшылык эттилер.
«Казыят» сообществосы ман уйгынланган энъ биринши шара – ол Москвада Шатер Рамаданда ногай ифтари. Сонъында, кайбир белсен аьрекетшилер оьз тувган ерлерине кайтканнан сонъ, регионларда ногайлар яшайтаган ерлерде бу яктан белсен куллык юритилип басланды. Олай деген, Курман-байрамында, саваплык акциялар озгарылып, керексингенлерге – эт, Ораза-байрамында азык-туьликлер пайланатаган болды. Оннан баска болып, биз дайым да Шатер Рамаданда, ногай мавлидлерде ортакшылык этуьв уьшин баьри регионлардан да ногай имамларын шакырамыз. Сонъында, бизим аьрекетлигимиз кенъ яйылганда, биз, «Казыят» деп атап, Москва мусылманларынынъ ерли дин организациясын аштык, а сонъында ногайлар эм Сырт Кавказдагы баска шоьл халклары арасында дин аьрекетин юритуьв уьшин «Казыят» саваплык фонды ашылды.
Неге соьйтип аталды бу саваплык фонды? Онынъ оьз тарихи бар. Ногайлардынъ оннан беридеги тарихинде, ногай халкы Россия империясынынъ подданствосы орын тапканда, Сырт Кавказда ногайлар яшайтаган дин яшавын уйгынлав уьшин кадылар беркитилип басланды. Олар – духовенстводынъ губерния оькимети мен официаллык аьлде беркитилген законлы ваькиллери. Соны ман байланыслы онынъ аты да. Олай деген, ол бизим янъылардагы оьз тарихимизге бираз эс каратувга шалысувымыз. Ногайларда ортак дин управление органы йок, сол яктан «Казыят» фонды дин яктан биргелес аьрекет юритуьв уьшин амал туьзеди, эм ногай мусылманлары, оьзек те, оьзлерининъ регионлык Дин управление сырасында каладылар. А «Казыят» саваплык фонды – аьлиги орын тапкан ерли мусылман организациялар ара аьрекет юритуьвдинъ баска кеби.
– Келеекте яслар политикасы тармагында эм туьрли яктан яслар ман биргелес аьрекет юритуьв бойынша сизинъ планларынъыз кайдай?
– Дин эм анъ-акыл тармагында яслар политикасы бойынша куллык юритуьвде меним ниетлигим сол: мен бизим имамлардынъ, дин аьрекетшилерининъ куллыгын кенъ яймага, бизим тарихли мазхаб окув кебинде баслапкы дин аьдет-йорыкларын кайтадан тургызбага уьмитленемен. «Казыят» планында – ногай ясларынынъ миллети эм дин ягыннан бирлигин, бир-бирине усаслыгын, бир тамырдан шыкканлыгын беркитуьв уьстинде куллык этуьв, неге десе «миллет» эм «дин» деген анъламлар бир-бириннен айырылгысыз. Ногайлардай аз санлы халклары уьшин бас орында туратаган борыш – оьз миллетлигин эм дин ягыннан бирлигин саклав. Сонынъ уьшин авадай, оьтпектей болып, бизге ногайларды дин эм анъ-акыл яктан бирлестируьвге ниетленип куллык юритуьвге белсенли яс имамлар керек, неге десе бизим энъ уьйкен маьселемиз – ногайлардынъ туьрли географиялык эм административлик ерлерде боьлинип яшайтаганы. Бизге имамларын эм дин аьрекетшилерин аьзирлев уьшин имамнынъ юритетаган исин кенъ яймага, онынъ сыйын арттырмага, тийисли кыйын ак пан канагатламага керек. Мине бу баьри затлар уьстинде куллык юритпеге ниетленеди «Казыят» саваплык фонды ногай халкы ман биргелесте. Ногайлардынъ оьзлери ягыннан яклав болмаса, биз бу планга алынган ой-ниетлеримизди яшавга шыгарып болмаспыз. «Казыят» саваплык фонды шынты дин аьрекетшилерининъ эм тувган ерининъ патриот-ногайларынынъ бизим ниетимизди яшавга киритуьвде коьмеклесеегине сенемиз.
– Кайдай йоравларынъызды каратар эдинъиз Сиз ногай халкына?
– Оьз ердеслерим-ногайларга мен берк ынанымды, бас деп мусылманларга (оьз халкына эм баскаларга) суьйимликти йорайман. Оьз ювыкларына, кардаш-тувганларына, бир динге ынанымы болганларга суьйимлиги болмаган аьдемде бир де баскаларга суьйим сезими болмас. Ислам диннинъ негизшиси уллы Мухаммад (Аллах оны оьзи саламласын эм сыйласын) айткан: «Сиз еннетке кирмессиз, эгер динге шынтысы ман ынанмасанъыз! Эм сизде ынаным болмас, эгер бир-биринъизди суьймесенъиз!».
Оьзлеринъиздинъ туьрли ой-токтас- ларынъызга, ой-ниетлигинъизге карамастан, аьдемлерде бир-бирисине суьйимлиги болганды йорайман.
Аьли согыс спецоперациясы юрген заманда, баьри халкларына да Россия ман бирге болганын йорайман. Бизим ердеслеримиз де Элин коршалавда ортакшылык этедилер, мен олардынъ савлайына да ата-аналарына, аьеллерине аман эсен кайтканларын сагынаман.
Хабарласувды «Шоьл тавысы» республикалык газетасынынъ бас редакторы Э.Кожаева юриткен.