Яздынъ ярык куьни ерди кыздырып, аьдемди шатландырып, куллык этпеге уьйкен коьнъил косады. Орамда балалар бир-бирин кувып, оьз ойынларын кыздырадылар. Биревлер кокысларын ягадылар, баскалар азбарларын усташа сыпырадылар. Соьйтип авылшылар куьнди бос йибермейдилер.

Солтанат та буьгуьн азбарын сыпырып, бираз кир ювмага токтасты. Кайдай куллык пан алданса да, Солтанаттынъ коьнъили тоьмен экенин тез сезбеге болаяк эди. Болатбекти Солтанат коьрмегенли эки юма болады. Эки юма ога тап эки йылдай коьринди. Не этип болаяк Солтанат, анълап болмады оны Болатбек. Аьли де кыз Болатбектинъ акында ойларын уьзбеге шалысты, болса да, кедединъ юриси, шымдай кара коьзлери, тик каравы коьз алдына келсе, онынъ юрегин тынышсызландырады. Солтанат оныншы класс- ларда окыйды. Бирге окыйтаган кызлары ман куьлсе де, ойнаса да, каты куьн болган затлар эсине туьссе, юреги шымтып, Солтанаттынъ савлай коьнъилин бузады. Сол каты куьнди кыз яшавында каранъа, авыр куьн деп санады. Кайдан билсин Солтанат, онынъ шешекейдей, булытсыз яйнаган яшавындагы биринши суьйимин коьзяс пан туншыктырган соьзлер бузаягын.
Бир куьн кеште Солтанат китапханадан алган китаплерин окымага деп, шыгарып туры эди. Эсиктен «Солтанат», – деген сести эситип, кыз кырга шыкты. Босагадынъ касында турган, бирге окыйтаган Муратты коьрди. Мурат булардынъ орамында яшаган саялы, ол Солтанатка келе туратаган эди. Болатбектен Мурат эки ясларга кишкей болса да, олар кишкейден бери оьсип ойнап, сырлары ман боьлисип яшадылар. Оларды авылда айырылмас дослар деп, билетаган эдилер. Болатбек бир якка кете калса, келе алмаса, ол Солтанатка хабарын Мураттан йиберетаган эди. Бу йол да Мураттынъ коьнъили бек аьруьв эди. Солтанат пан аз хабарласып, Мурат Болатбек берген доьрт буьклевли кагытты кызга созды. «Муны сага Болатбек берди», – деп кыз бан аманласып шыгып кетти. Кагытты аясына кысып, суьйинишке толган кыз, аягы ер баспай, оьзининъ боьлмесине кирип кетти.
Кыздынъ юреги телезип, буькленген кагытты тез ашты эм суьйиништен йылтыраган коьзлери сыдыралардынъ уьстиннен ювырдылар. Бирден сирескендей ол еринде катып калды. Кагытта мундай сыдыралар язылган эдилер: «Солтанат, мени тек сен анълап болаяксынъ. Тек, тилеймен, оьпкелеме. Сен аьли де яс. Меним юрегим баскада. Айырылмастай дослар болып калайык. Тек мен сени аьли де яратаман, кеширип болсанъ, кешир мени, Солтанат!»
Язда яйнаган шешекейдей таза суьйимин кара булыт каплаганын Солтанат тек аьли анълады. Солтанаттынъ коьзининъ алды кап-каранъа болды. Онынъ тамагын ашшы коьзяслар туншыктыра эдилер. Ол, карувы тайып, ястыкка басын тыгып, йылап баслады. Бир яктан кыз анасы коьрип кояр деп те уяла эди, тек кагытта язылган соьзлер октай болып юрегине тийдилер.
Эсик ашылды эм боьлмеге Солтанаттынъ анасы Наьсипли кирип келди, Солтанаттынъ сискен эм кызыл болган коьзлерин тез эслеп, анасы янасып сорады:
– Не болды, Солтанат, сенинъ шырайынъ кашкан, коьзлеринъ сисип кимге усагансынъ яде болса, авырыдынъма, кызым?
– Басым авырыйды, – деп кыз коьзлерин акашты. Солтанат Бекболатты кайтип ярататаганын, ога кайдай сезимлери барын анасыннан ясырмайтаган эди. Ама буьгуьнги затты ол Наьсиплиден ясырды. Кагыттынъ акында айтаяк та болды, не болса да, бираздан сонъ айтарман деп токтасты. Анасынынъ сесин эситкенде, янында коьргенде, кыз шыдамай, онынъ коькирегине басын салып, йылап баслады. Тек, ана деген кайдай йылы, кайдай анълавлы, баьрисиннен де ювык экенин Солтанат юреги мен анълады. Солтанаттынъ анасы Наьсипли кырк бес ясларына еткен кыскаяклы эди. Кыздынъ басын юмсак коллары ман сыйпады.
«Не болды, кызым, не болды, шырагым, сен бир зат меннен ясырасынъма? Меннен ясырган бир затынъ да болмасын, кызым. Сен аьли де яс, яшавдынъ коьп ерин анъламайсынъ. Аьдем дайым да оьзининъ наьсиби уьшин куьреспеге керек, Солтанат. Мен де, неше кыйынлык та коьрдим, неше яман соьзден оьттим, нешевдинъ яман каравын оьткердим, тек бир затка да маьне бермей, оьз суьйимим уьшин куьрестим. Кызым, яшавда ийги мен де, яман ман да расарсынъ, яманлардынъ яманлыгыннан эрек юр, ийгилердинъ яхшылыгына кулак ас, уьйрен. Мен де сендей яс болганман, сендей болып бир ясты суьйгенмен. Биз алтынши класстан алып бир класста окып, бирге ойнап, бирге уьйге школадан кайтатаган эдик. Биз оьскенде, кишкей юреклерде суьйим сезими тувды. Бизим арамызда суьйим куьннен-куьнге юректе теренге тамырын йиберди. Оныншы классты кутылып, оны аьскер сырасына аькеттилер. Экевимиз бир-биримизди коьрмесек те, эки йыл йылы хатлар ман, исси саламлар ман яшадык. Сол заманларда мен медучилищеге туьстим. Меним аьелим уьйкен аьеллердинъ саныннан болган саялы, мага эп бола калса, акша йиберетаган эди. Сол заманларда меним юрегимди Сулейменнинъ хатлары йылыттылар. Эки йылдан сонъ Сулеймен аьскер сырасыннан мазаллы, куватлы, коьрмеге коьркли яс болып кайтты. Мага медучилищеди окып кутылмага йыл ярым калган эди. Авылда аьскерден келген Сулейменге коьп кызлар коьз тасладылар. Олардынъ коьплери мага кыйсык карап басладылар. Мен болсам, олардынъ кыйсык каравларына эс этпей, айткан ашув соьзлерине маьне бермей, оьзимдикинде турмага токтастым. Мен оьзимнинъ наьсибим, эрим, суьйимим уьшин оьзим куьреспеге керегимди анъладым.
Сулейменнинъ анасы мени яратпайтаганын да мен билетаган эдим, ол авылдынъ ишинде энъ де бай, юзлеп маллары болган Курманнынъ ялгыз кызын увылы Сулейменге алмага деген уьйкен уьмити болган. Ол байынынъ кулагына сол зат акында куьнде де куятаган болды. Болса да, эри хатынынынъ непси уьйкен, байлыкка дайым да коьзи кызып яшайтаган экенин ашык билетаган эди, ама ол увылы Сулейменнинъ юреги мен сайлав эткенине разы эди. Аьелде Сулейменнинъ анълайтаган аьдеми – атасы.
Коьп заман кетпей, биз экевимиз уьйлендик. Коьп заман увылынынъ сайлавы ман разы болмаган анасы ийги якка бурылган ялгыз увылынынъ яшавына эс берип баслады. Соны ман бизим туьзген аьелимиздинъ яшавы оьрленип баслады. Солтанат, бил, наьсип тек оны тавып, излеп болгандыкы болады. Айт эндиги, не зат болды сага? – деп сорады Наьсипли кызыннан. Кыскаяклы оьзининъ яшавынынъ кесегин, тек туьнегуьн болгандай, тизип коьз алдына аькелди.
Солтанат анасынынъ хабарыннан сонъ, онынъ яшавында болган затлар меним яшавымнан баска деп ойына келди. Солтанат колына каты этип кыскан кесек кагытты анасынынъ колына акырын салды. Кесек кагыт ишинде язылган сыдыралар ман тез коьзлерин ювыртып, Наьсипли басын шайкады. Онынъ юзинде бир туьрленис сезилди. Кыскаяклы касларын йыйырып, кушагына кызын алды. Олар, экеви де коьп заман бир авыз соьз де айтпай, уьндемей турдылар.
Солтанат школага эртенги дерис китаплерди де аьзирлемей, кагытты йыртайым ма яде йыртпайым ма деп алып, туьпте тизилген калын китаплердинъ арасына аьруьв этип салды. Онынъ басында, сол кеше коьп ойлар айкастылар.
Бирден кыздынъ эсине бир зат туьскендей болды. Ол оьз-оьзине сорав берип явап алды.
– Токта, ызгы кере Болатбектинъ коьнъилин мен бек осал коьрдим. Ол меннен: «Кызлар савгага не берсенъ яратадылар?», – деп сорады. Оннан сонъ, Енсылувдынъ тувган куьни болды. Тек ол тувган куьнге мен бара алмадым. Неге ол зат акында мен алдын ойламадым. Йок, мен юрегим мен Болатбекке ынанатаган эдим. Сол куьн Солтанаттынъ кишкей аданасы куьшли авырымаган болса, кыз барган да болар эди. Тенъ кызлары келгенде, анасы Солтанатка бар деп те айтты, ама сондай аьлде бебесин коьрип, ол ондай ойын-куьлкиге коьнъили йок эди. Наьсипли оьзи медсестра болган саялы, кедесине ийнелер де урып карады, болса да, баладынъ эт кызувы туьспеди. Сол кеше Наьсипли кедеси мен больницага туьсти. Уьй куллыгы Солтанаттынъ мойынына коьшти. Кишкей Заирбек врачлардынъ каравы ман он куьннен ийги болып больницадан шыкты.
Сол заманда болган ислер кыздынъ коьз алдына ызлы-ызыннан келдилер: белки, мага сол куьн Болатбек оьпкелеген болар, тек мен авырыган Заирбекти таслап, кайтип бараяк эдим. Йок, Енсылув оьзи Болатбекти ярататаган болган, авызыннан туьсирмей, мага онынъ акында айтатаган эди. Белки, Енсылув Болатбекти суьетаган да болар. Ол да мендей кыз. Болатбек язган кагыт ша? Кыздынъ басында ойлар бир-бири мен айкасып, оны навасызландырадылар. Соны ман онда-мунда бурылып, кыз кешеги уьш саьатлерге уйклап кетти. Эртен турып, ол биялага карады. Ол алдынгы Солтанатка усамайтаган эди. Коьзлери, бети сискен. Сол куьн Солтанат мектебке де бармай калды. Сав куьн Солтанат ойшанъ болып юрди. Экинши куьн ол эсин йыйып, бир зат та болмагандай болып юрмеге оьзине соьз берди. Солтанат китаплерин алып, берилген дерислерин бир неше кере окып шыкты, болса да кыздынъ басына бир зат та кирмеди эм ол керекли китаплерди алып мектебке йолланды. Эсикти ашып класска кирейим дегенде, юреги дир болып туьсти. Кызлардынъ арасында кара коьзли, шатлы куьлкиси мен Енсылув туры эди. Кызлары ман, класс кеделери мен аманласып, кызлардынъ хабарына кулак салмай, дорбадагы китаплерин шыгарып, партага салды. Не этип те тоьмен болган коьнъилин коьтереек болды, тек болса да, оны коьтермеге кызда аьли куьш йок эди.
Занъ согылып, дерис басланды. Эсиктен окытувшы киргенде, хабарга тоймаган кызлар амалсыздан ерлерине кеттилер. Алгасамай, арада бир Солтанатка карап, Енсылув да ерине барды. Онынъ коьзлери оьмир битпеек суьйинишке толган эдилер. Буьгуьн Енсылув тактага шыгып, уьйде аьзирлеген дерисиннен де бес алды, ол Солтанатка бек наьсипли болып коьринди. Енсылув оьзининъ мырадына еткен аьдемге усайды. Занъ деристен шыкпага согылды. Согылган занъды да эситпей, кыз еринде олтырып, ойларга коьмилген эди. Коьп кетпей, Солтанатка Зайрат кыймасы янасты. Баьри болган затларды да Зайрат эситкен эди. Зайраттынъ кыймасы уьшин яны авырыса да, юреги мен кыйналса да, онынъ колыннан келетаган зат йок эди. Зайрат коьнъили тоьмен кыймасынынъ колыннан ыслап: «Юр, Солтанат, кырга барып таза ава ютайык», – деди. Тек Солтанаттынъ таза ава да, кыймасы Зайрат та юрегиндеги ойлардан босатпаяк эди.
Бир юмага дейим кыз бирев мен де соьйлемей, ас ашавы да, дериске каравы да осалланды. Бир куьн кеште Солтанат оьзине сорав берди: «Мен кимге усаганман, азганман, бирев мен де соьйлемеймен, ойшанъ болып юремен. Сол затка ким куьнали? Ойламайды Болатбек меним акымда, менде бир куьна да йок. Меним куьнам бир затта да йок. Болатбек пен Енсылув бир-бирин суьетаган болса, наьсипли болсынлар. Неге мен сол ойлар ман басымды авыртаман», – деп ол оьз-оьзин колына ысламага токтады. Коьп кетпей, кыз терен уйкыга коьмилип кетти.
Эртен анасы кызын мектебке барсын деп тургызды. Неге ди буьгуьн Солтанат кайтадан тувгандай этип оьзин сезди.
(Ызы болаяк).