(Басы 4-нши номерде)
Ол коьнъили коьтерилип мектебке де кетти. Бирге окыйтаган кызлары, тап Солтанат янъы зат кийгендей, ога коьз айырмай карайтаган эдилер. Кыздынъ коьзинде куьлки ойнаганын коьрип, Зайрат та суьйинди. Ама муьйисте олтырган Енсылув ман кыймасы Солтанатка кыйсык карап, бир зат та анъламадылар. Карамады Солтанат Енсылувга, онынъ кыйсык каравына, кызлар ман куьлип дерислерди баслады. Бу куьннен алып ол Болатбектинъ акында ойламаска шалысты. Сол куьннен алып Солтанат баска яшав баслады. Бирев алдыннан шыга калса, ашык юзинде куьлки яйнап, аманшылыгын сорар, бирев бир затты анъламагандай коьрсе, ога анълатар. Баьрисиннен де алдын кыздагы туьрленислерге анасы Наьсипли суьйинди, ама Енсылув шатлыклы коьнъилде Солтанатты коьрсе, ойга туьсетаган эди.

Бир куьн Солтанат байрамга деп уйгынланган концертте ортакшылык этти. Концерттен сонъ клубта ясларга деп биюв болды. Солтанат калмаяк та болган эди, болса да Зайрат кыймасы кал деп коймады. Классындагы кеделер Солтанатты биювге шакырдылар. Ортада Енсылув да ушкан кустай болып бийий эди. Солтанат оьзинде биревдинъ карасын сезди. Турган яслардынъ арасыннан кызга Болатбек карайтаган эди. Вальс басланганда, Болатбек Енсылувды биювге шакырды, кыз басын оьктем коьтерип, онынъ айткан затларына, аьр бир соьзине маьне берип, кулагына бир затлар айтып куьледи. Болатбектинъ коьнъили тоьмен эди. Бирден Солтанат пан Болатбектинъ каравы анъсыздан расып кеттилер. Солтанат адалап, янындагы Зайрат кыймасына бурылды эм ога кетейик деп тиледи. Коьп кетпей, кызлар уьйлерине йолландылар. Олардынъ касында турган, бир класста окыйтаган Мурат та клубтан шыкты. Йолда уьшеви концерт калай оьткени, класстагы янъылыклар акында хабарласып кеттилер. Баслап Зайратты уьйине элтеп, сонъ Солтанат пан Мурат коьп заман уьндемей юрди эм кызга: «Сен мага оькпелединъме, Солтанат? Эгер мен сол кагыттынъ ишинде ондай зат язылганын билген болсам, сага оны бир де береек тувыл эдим. Сенинъ коьнъилинъди тоьмен коьргенде, оьзимди шуьшлидей коьремен. Эгер мени куьнали коьретаган болсанъ, кешир мени, тилеймен», – деп айтып Мурат Солтанаттынъ уьйине еткенлерин де билмей калды. Солтанат Муратты биринши кере коьргендей, онынъ ай ярыгы ман йылтыраган кара коьзлерине тиклей карады. Биринши кере Солтанат Мураттынъ кара коьзлерининъ назарын сезди. Алдын кыз Мурат пан маскаралар, куьлер эди, ама онынъ каравын, йылтыраган коьзлерин биринши кере сезди.
– Солтанат, мен сени мукаят та оькпелеттим усайды. Мен сага айтпаяк та эдим, ама сени тоьмен коьрсем юрегим тынышсызланады. Мен ол зат акында эситкеним эки-уьш куьн болады.
– Йок, йок, Мурат, сенинъ онда бир куьнанъ да йок. Яшавда баьри зат та биз ойлагандай болса экен, ама …» – деп кыз терен куьрсинди.
– Кой, Мурат, ол темады кояйык. Экевимизге де эртен школага турув керек, аькелгенинъе уьйкен савбол. Мен де барайым, – деп кыз азбарынынъ эсигине янасты.
– Кешинъ яхшы болсын, Солтанат, – деп Мурат та ойшанъ болып йолына туьсти. Сав йол бойы Мурат ойлары ман айкасып уьйине еткенин де билмей калды. Мурат пан Болатбек экеви коьптен дослар эдилер. Болатбек Мураттан эки яска уьйкен болса да, олар бир-бириннен айырылмай кайда да бирге юретаган эдилер. Тек ызгы заман ол досын анъламады. Ол бек туьрленген эди. Мурат та Солтанатты бек ярататаган эди, онынъ акында бир неше ятлавлар да язган. Ама Солтанат Муратка тек бирге окыйтаган йолдасы деп карайтаган эди. Солтанат болса, тасаланып караган Муратка эс этпей, баьри юреги мен Болатбекке ымтылды. Кыздынъ назары тек Болатбекке карайтаган эди. Мураттынъ кызга багысланган сезими акында сыдыраларын эш бирев де коьрмеген эм оларды Солтанат бир де окымаяк, ол затларды тек ялгыз Мурат биледи эм ол ясыртын оны юрегинде саклайды.
Солтанат та уьйге кирип, асын ашап, орынына ятты. Ятса да, ол уйклап болмады. Онынъ коьзининъ алдында Мурат эм ай астында онынъ каравы, кара коьзлери коьринип кеттилер. Кайтип ол кыйналады. Баска болган болса, муткан да болар эди, – деген ой да басына келди. – Эх, Мурат … – деп кыз таьтли уйкыга коьмилип кетти.
Мектебтинъ окувшылары колларына шешекейлер алып 11-нши класска бермеге аьзирлегенлер. Окувды битиргенлердинъ арасында Солтанат та, кара эки оьрме шашлы Енсылув да, аралары кыл оьтпес кыймасы Зайрат та эм энъ де анълавлы окув йолдасы Мурат та бар. Буьгуьн 11-нши класс окувшыларына ызгы занъ согылаяк. Олардынъ аьр бириси мектебти кутылып, яшавдынъ кенъ сокпагына туьсип, кайбириси оьз яшавын курарлар. Коьптен Солтанат та суьйген кесписин сайлаган эм алдыда туьсуьв экзаменлер. Болатбекти Солтанат Енсылув ман коьп кере коьрди, болса да, ол алдынгыдай болып, сол затка кыйналмайтаган эди. Аьли онынъ ойларында мединститутка туьсуьв. Эм сол ойлары, уьйкен уьмити кыздынъ уьзилмедилер, олар яшавга энип, Солтанаттынъ коьптен сакланган куьни етти. Кыз мединститутка туьсти.
Окувга туьсе алмады Мурат, неге десе аьскер сырасына кетпеге аз заман калган. Енсылув да акасы окыйтаган калага барып техникумга туьсти. Тек бир ерге де Зайрат кете алмады, неге десе уьйде карт анасы авырыйтаган эди.
Аьскер сырасына шакыртув кагыты окувды битирген бир неше ясларга да келди. Сол яслардынъ арасында Мураттынъ уьйине классынынъ бирге окыган йолдаслары, дослары йыйылдылар. Тенъин йолга салмага келгенлердинъ арасында Солтанат эм Зайрат та бар эди. Кызлардынъ арасында ойнап-куьлип Енсылув да туры эди. Йыйылган яслардынъ коьнъили коьтеринки экени акында олардынъ юзлериннен, бир-бири мен соьйлегенде, билмеге болаяк эди. Тек уьйдинъ иеси Мураттынъ куьлсе де, маскараласа да коьнъили тоьмен экени акында тез сезбеге болаяк. Болатбек те кеделердинъ касында турып, бир затлар айтып, йылмайып куьледи. Солтанат Болатбек пен соьйлемегенли ярым йыллар болады. Кыз коьп кере клубтагы биювлерде Енсылув экеви соьйлегенин, бийигенин коьретаган эди, болса да, Солтанатта алдынгы сезимлер оьз-оьзиннен тайдылар, эм коьзлери де алдынгыдай кедеди турганлардынъ арасыннан излемейдилер. Солтанат Болатбекти тез мутып болганына оьз-оьзине ынанмайтаган эди. Мураттынъ кешлигинде лезгинка биювине тизилген кызларды Болатбек те шыгарып баслады. Ызда турган Солтанаттынъ да ортага шыкпага шерети келди. Кыз ортага шыгып, эки канаттай эки колын яйып, ярасык бийий эди. Уьстиндеги коьк коьйлеги, тал шыбыктай йинъишке бели оны ортада мукаят та, оларга ярасык этип коьрсетеди. Бийип болып, оьзининъ ерине кайтып келгенде, ол Мураттынъ карасын оьзинде сезди. Вальс биюв басланганда, Мурат тувра Солтанатка барып, кызды биювге шакырды. Мурат коьп заман уьндемей, бир аздан сонъ соьзин баслады – Солтанат, сага айтаяк соьзлерим бар.
Кешлик кутылганнан сонъ, йыйылган яслар Муратка аман кал айтып, аьр ким уьйлерине йол алдылар. Солтанат та Зайрат пан азбардан шыгып йолга туьскенде, кызлардынъ артыннан шавып келген Мурат та етти. Зайрат уьйине еткенде, оларга яхшы йол айтып аманласты. Солтанат озган кешлик акында Муратка хабарлады. Мурат, уьндемей кызды тынълап, коьп юрди эм айтаяк соьзин булай деп баслады:
– Солтанат, айтаягым сага, карап болсанъ, мени эки йыл карашы. Мен коьптен сени яратаман, тек, айтпага йигерим батпайтаган эди. Оьзинъ де ойланып, сезимлеринъди шегип кара. Тек меним ойларымда, юрегимде дайым сен турасынъ. Хатларынъда сеннен явап куьтемен, Солтанат. Кыз тоьмен салган басын коьтерип, биринши кере тиклеп, ястынъ коьзлерине карады.
– Мурат, неге сен сезимлеринъ акында мага алдын айтпайтаган эдинъ, анъсыздан эситкен сенинъ хабарынъ мени тынышсызландырады. Мен сени дайым янымдагы ийги, анъламлы йолдасым деп билемен, эндиги ….
Солтанат тастай тавысы ман:
– Алдыдагын яшасак коьрермиз.
– Солтанат, эки йылдан коьрисермиз. Тек хат язарсынъ, саклап тураякпан суьвретинъ мен, – деп Мурат кызга колын аманласувга созды.
– Яхшы йолга, Мурат. Бакты буйырса, эки йылдан коьрисермиз, – деп азбарына кирип кетти.
Мурат Солтанаттынъ терезесининъ ярыгы янып эм ол соьнген ше дейим терекке таянып, коьпке дейим карап турды. Йогарыдан туьскен ямгыр тамшылары Мураттынъ эсин йыйдыртты.
Ол ялгыз йол ман бара эди. Биринши коразлар кышкырып баслаганда, Мурат уьйине етти. Азбарда бирев де йок эди. Уьйге киргенде, онда-мунда юрген анасын эследи. Мурат оьзининъ боьлмесине кирип ярыгын якты.
– Танъла туьске, кедем, сени де йолга саламыз. Сенсиз кайтип турармыз, Муратым, – деп анасы Азинет коьзясын суьртти, йылы коллары ман кедесининъ басыннан сыйпады эм касына барып олтырды. Тек аьли Мурат анадынъ кайдай ювык, анълавлы, аьзиз экенин анълады. Эм эки йыл анасыннан, Солтанаттан алыста болаягы кедединъ юрегин тынышсызландыратаган эди.
– Кой, мама, барып ят, тыншай, – деди Мурат анасына карап. Анасы басын ийзеп, кедесин биринши кере коьргендей, каравы ман кушагына алып, юмсак, аз-маз тыртык баскан коллары ман онынъ аркасыннан юритти.
– Сен де ятып тыншай, мен барып, сенинъ аькетеек затларынъды аьзирлейим, – деп анасы кедесине орын салды, аста эсикти явып. Ама ана юреги саьат ювыклаган сайын баласынынъ яныннан тайгысы келмей, навасызланады.
Экинши куьн Муратты аьскер сырасына баска йолдаслары ман йолга салдылар. Калды кедесиннен хат саклап Азинет те, анъсыздан Мураттан эситкен хабарларына ынанаягын да, ынанмаягын да билмей, Солтанат та окувына йолланды. Коьп заманлар кетпей, почтальон бир хатты Азинетке, экиншисин Солтанаттынъ уьйине элтеди. Бек суьйинди Мураттынъ аьруьв ерлескенине анасы, авылдасына хабарлап айтты. Ама Мураттынъ Солтанатка язылган хаты кыздынъ уьйинде коьп окылмай ятты, неге десе Солтанат Мурат аьскерге кеткен сонъ, алыс калага окувына кеткен эди. Эм кыздынъ анасы окувдан келсе окыр деп, китаплердинъ арасына ястынъ исси саламы болган хатын салган эди. Оннан сонъ да кызга эки хат аьскер сырасыннан келди, ама Мурат Солтанаттан бир явап та алмады. Тек кыскы сессиясын кутылган сонъ, кыз уьйине келгенде, Мураттынъ уьш хатын алды эм кедединъ хатына явап язды. Кыздан саклаган хатты Мурат та алды. Аягы ерге тиймей, суьйиниши койынына сыймай, Мурат бек суьйинди. Кеде Солтанаттынъ хатын неше кайта да окып шыкты. Ол дуныяда оьзин бек наьсипли аьдем деп сезди.