Физика – естествознание тармагы: табиаттынъ энъ ортак законлары акында илми. «Физика» деген анълам эм онынъ законлары – баьри естествознание негизи бойынша, ол – тувра илми. «Физика» деген термин биринши кере бурынгы уллы аьдемлердинъ бириси – Аристотельдинъ сочинениелеринде расады. Ама XVI оьмирдинъ илми революциясынынъ сырагысында айырым илми тармагы болып оьрленген.
Орыс тилине «физика» деген соьз М.В.Ломоносов пан киритилген. Ол Россияда биринши физика учебнигин баспадан шыгарган, Х.Вольфтинъ (1746й.) «Вольфианская экспериментальная физика» учебнигин немец тилиннен коьширген. Орыс тилинде биринши физика учебниги П.И.Страховтынъ «Краткое начертание физики» деген китаби болып шыккан (1810й.)
Физика илмиси биология, геология, химия эм баска естестволык илмилер мен байланыслы. Мысалы, химия илмисинде физикадынъ термодинамика, электромагнетизм эм квантовая физика боьликлеринде анълатылатаган атомлардынъ эм молекулалардынъ белгилери уьйрениледи. Физика математика ман да тар байланыслы: физика теориялары коьбисинше математика уравнениелер кебинде анълатылады.
Бу енъил тувыл, ама бек кызыклы илми негизлери бойынша билимлер мен бизди окытувшымыз Базо Аджимуллаевич Умаров таныстырган.
Оьткен оьмирдинъ 1967-1970-нши йыллары. Биз, сол замандагы окувшылар, физика янъы окув сабагын бизде ким юритер экен деген мен кызыксынатаган эдик. Эм мине класс боьлмесине бир яс эр киси кирип келди. Аьлиге дейим коьз алдымда сол коьринис турады. Сол куьннен алып ол бизди, бу окув сабагы бойынша дерислер юритип, физика илмисининъ негизлери мен таныстырув йолы ман алып барды. Аьр айтканы анъламлы, аьр дериси кызыклы болып оьтетаган эди.
Буьгуьнде, аьлиги дуныяда физикадынъ маьнеси уллы. Оьткен оьмирдинъ ямагатыннан баскаланатаган аьлиги ямагаттынъ баьри заты физика ашувларын практикада кулланувдынъ сырагысында орын тапкан. Айтпага, электромагнитизм тармагындагы актарувлар телефонлар эм сонъында мобильли телефонлар шыгарувга эп бергенлер, электроника оьрленуьви компьютерлер шыгарувга эп тувдырган, газодинамика оьрленуьви самолетлар эм вертолетлар шыгарувга себеплигин тийгисткен.
Коьресиз, кайдай уллы илми бойынша билимлер негизлери мен таныстырган бизди Базо Умаров. Соьйтип, савлай яшав оьмирин багыслаган ол билим тармагында куллык этуьвге, сол каныгыслы аьрекети сырагысында неше окувшылар несиллерине де физика окув сабагы бойынша берк билим берген. Кайбиревлери, суьйикли окытувшысынынъ ызын ызлап, бу кызыклы физика окув сабагы бойынша окытувшы кесписин байырлаганлар.
Ама, оькинишке, баьри заттынъ ызы болганлай, келди Базо Аджимуллаевичтинъ яшав оьмирининъ ызы да, эм оьткен йылдынъ сонъында тайып кетти ол арамыздан. Не этеексинъ, Алла-Тааладынъ иси…
Тайды дуныядан бас аьриптен окытувшы.
Тек мутылмаяк онынъ биз уьшин салган кыйыны. Л.Эльгайтарова.
Суьвретте: Б.Умаров.
