Чернобыль атомлы электростанциясынынъ атылувы коьплеген аьдемлерге тувыл, аьеллерге де оьз зыянын келтирди. Не шаклы аьдемлер, кайдай туьрли кеспиди алганлар да: аьскерши болсын, инженер болсын, булай яны авырыган аьдем болсын, яшав оьмирлерин, сонда алган радиация аркалы, кыскарттылар.
Сол каза, соьзимизге куьш беруьвши соьз коспай айтсак та, аьдемликтинъ тарихинде энъ де уьйкен каза эди. Сол йылларда Чернобыль еринде болган казадынъ акында яс та, карт та билетаган эди. Биревлер казага йолыкканларга коьмекке бармага асыктылар, баскалар оьзлерининъ ювыклары сонда кетеди, эндиги не болар экен деген соравларын берип, басларын ысладылар, не шаклы аналар кайгырдылар. Тек бизим йигерли ногай халкымыздынъ йигитлери сонда барып, оьзлерининъ колларыннан келген коьмеклерин этпеге асыктылар.
Бу каза коьплеген аьдемлердинъ яшавларын кыскартты. Сол казадынъ ызы тек Украина ерининъ тувыл, савлай дуныяга зарарлы болды. 1986-ншы йылдынъ коькек айынынъ 25-нши кешесиннен 26-ншы куьни, Припять каласыннан бир неше шакырым ерде, Чернобыль атомлы электростанциясынынъ доьртинши энергоблогынынъ реакторы атылган деп, тарихке кирген. Буьгуьнлерде соннан бери де 34 аз болмаган йыллар оьтип барадылар, арамызда сол ерде болып, оьзлерининъ борышларын толтырган эр кисилер де, яшавдан кешип кеткенлер де бар. Буьгуьн биз оларды Уллы Аталык согысынынъ катнасувшылары ман бир сыраларга саламыз, эскеремиз.
Календарь бойынша сол куьн белгиленеди, ама соны биз байрам деп те айтып болмаймыз, Чернобыль еринде болган казадынъ калдыкларын тайдырувда катнаскан йолдасларымызды эскермей де болмаймыз.
Янъыларда Ногай районымыз бойынша Чернобыль АЭС атылувдан сонъ калдыкларын тайдырувда катнаскан Орта-Тоьбе авыл яшавшыларына, авылдынъ орта бетинде, маданият уьйининъ япсарында эстелик ашылды.
Бу эстеликтинъ ашылувына Ногай районы бойынша Чернобыльшылар союзынынъ боьлик етекшиси Руслан Кунтувганов коьп куьш салды. Аьши, неге бу эстелик Орта-Тоьбе авылында биринши болып ашылды экен деген соравыма, Руслан Кунтувганов: «Неге десе Орта-Тоьбе авылыннан Чернобыль АЭС атылганнан сонъ, сонынъ калдык-ларын тайдырувда катнаскан бес аьдемнинъ доьртеви бу дуныядан кешип кеткенлер, соларга оьрмет этип, биз бу эстеликти курдык», – деди ол.
Аьр биримизге белгили болганлай, кайсы оьзгеристе де оьз баьтирлери, йигерликти коьрсеткенлери де боладылар. Бу тарихке кирген казадынъ да оьз баьтирлери де бар.
Сол баьтирлерге багысланган эстеликти Орта-Тоьбе авыл аькимбасы Алавдин Карагулов ашты эм юритти. Ол биринши соьзди «Ногайский район» МР администрациясынынъ аькимбасынынъ орынбасары Баймагомед Ярлыкаповка берди. Ол оьз соьзинде бу эстеликтинъ болувына коьп куьш салган чернобыльшыларга, олардынъ етекшисине оьз разылыгын айтты. Эстеликтинъ ашылувына келген мектеб окувшыларга, бу эр кисилердинъ баьтирлиги сизге уьйкен коьрим болмага кереклер деген ойын билдирди. Сондай ийги йоравларын Ногай район Ямагат палатасынынъ председатели Эльмурза Саитов, Карасу авыл аькимбасы Янибек Динакаев айтып кеттилер. Оьзлерининъ разылык соьзлерин авыл яшавшысы Сейдахмет Ярболдиев, чернобыльшыдынъ тул хатыны Касират Тилекова, окытувшы Рустам Кокенеев айтып кеттилер.
Бу эстеликтинъ болувына аз куллык этпеген Руслан Кунтувганов оьзининъ йолдасларына уьйкен муьсиревли савболсынын айтты. Олардынъ аьр бириси оьзининъ материаллык ярдамын эткен. Бу эстеликтинъ болувы, аьр бир чернобыльшыга уьйкен сый эм оьрмет, араларыннан кеткен йолдасларынынъ эстелиги болады. Йыйылганлар алдында Орта-Тоьбе авыл мектебининъ 5-нши класс окувшысы Лейла Сраждинова сол казага багысланган ятлавын окыды.
Эстеликти ашувга ыхтыяр чернобыльшыларга берилди эм гуьл байламлар эстеликке салындылар.
Ногай районымыз бойынша Чернобыльшылар союзынынъ агзалары бу йол да, оьзлерининъ коьптен бери аьдет болып келетаган, тыпаклыгын коьрсеттилер. Кайсы ерде де – кайгы да, куванышта да чернобыльшылар бирге боьлисип келедилер. Олардынъ сол аьдетлерин коьплер коьрим этип алмага болаяклар.
Орта-Тоьбе авыл еринде болган бу куьнги шара коьплердинъ эслеринде калаяк, ашылган эстелик оьмирлерге ЧАЭС атылганнан сонъ калдыкларын тайдырувда катнасканлардынъ атларын оьмирлетеек.
Г.Сагиндикова.
Суьвретлерде: эстелик ашылган мезгилинде.
