Россия Федерациясы Украина еринде согыс спецоперациясын бардыратаганлы йылдан артык заман оьтип туры. СВО басланаяктан алдын Россия Федерациясынынъ Президенти В.Путин оьз элимиздинъ аьдемлерине, сол баслаяк урыслардынъ бас ниети – Украина еринде зорлыкка туьскенлерди босатув экенин анълаткан.
Баьримизге де белгили болганлай, 2014-нши йылда болган Евромайдан эм Украинадагы патшалык айланувдан сонъ, сондагы ямагатка «ашувлы Россия» идеологиясын ябыстырып баслаганлар. Сол себептен Куьнтувар Украинага коьплеген савытлар эм аьскер техникасын берип, канагатлап, Донбасс еринде согыслар уйгынлап басладылар, соны ман Россияды да катыстырдылар.
Владимир Путин оьз соьзинде бу урыслар ман ол националистлер биригуьвлерин йойытаягы акында билдирген эди. Анъламлы тил мен соьйлегенде, Украина денацификациясы (тазалавга каратылган шаралар биригуьви) – 2014-нши йылдан алып, мунда тамырласкан фашистлик режимин тайдырув эди.
Донбасс япсарларында сол заманларда кайдай туьрленислер болганын, оьз коьзи мен коьрген Магомед Гаджимагомедовка бизи мен боьлиспеге тилек салдык. Айтып озайык, ол ис борышына коьре, сол ерлерде коьп болады. Аьлиги заманларда Дагестан Республикасынынъ Аькимбасы Сергей Меликовтынъ эм ДР муфтийи шейх Ахмад-афанди Абдулаевтинъ буйырыклары ман Россиядынъ янъы регионларында болып, туьрленислерге шайыт болады.
– Сол ерлерде, согыс спецоперациясы янъы басланган заманларда, биз Донбасс, Мариуполь калаларына гуманитарлык ярдам аькелгенде, сондагы яшавшылар бизге явга карагандай болып, карадылар. Бу калалар яшавшыларынынъ да сонда куьнаси йок болар, неге десе россиянлыларды оларга тек яман яктан танытканлар болганлар. Биз оларды бек аьруьв анъладык, олар коркканлар. Биз олардынъ тынышлы болмаган яшавларына боьтен де уьйкен туьрленислер киритемиз.
Бара тура сол яклардынъ яшавшылары бизим ийги ниетимизди анъладылар, россиянлы аьскерши де оларга яв тувыл, тек дос экенин коьрдилер.
Солардынъ коьбиси коьзяслары ман: «Сиз бизди энди тасламассынъыз ба?» – деген соравларын бердилер.
Сол аьдемлер оьткен сегиз йыл ишинде кайдай кыйынлыклар да коьргенлер. Киевтинъ нацистлик режими оларды тек зорлап турган. Аьли болса, олар Россия аьдемлеринде коршалавшыды, куткарувшыды таптылар.
Боьтен де, азык пайлаган шакларда, ясуьйкен аьдемлердинъ суьйиништен аккан коьзясларын коьргенде, коьнъилинъ туьспей, юрегинъ авырымай болмайды. Олардынъ айтатаган хабарлары ша, бизге Уллы Аталык согысы заманлардагы оьзгерислер негизине салынган кинофильмлердинъ сюжетлери енъил болып коьринедилер. Олардынъ хабарлары айлак авыр, янынъ авырымай тынъланмайдылар.
Мариуполь каласынынъ яшавшысы Светлана Сурма айткан хабары ман боьлисейим: «Спецоперация басланаяктан алдын, дурысын айтканда, аьзирлик коьрилетаган шакларда, карак туьркимлердинъ агзалары балаларды шетиннен алып кырып турдылар. Сол затты олар бир завыклы «ойынга» авдардылар. Олар укроплар, азовшылар (Россияда бек кавыфлы эм тыйдажылык салынган организациялар деп саналадылар – ред.) эм нацгвардия эдилер, солар баьриси бирге болганлар.
Солай ок, бизим уьйлеримиздинъ араларына оьзлерининъ танкларын, атылув алатларын салдылар. Бизден узак болмаган ерде мергин турып, кашпага суьйген аьеллердинъ уьш–бес ясларындагы балаларын баслап, оннан сонъ, олардынъ ата-аналарын урып турды. Коьбиси балаларды аяксыз, колсыз калдырдылар. Соларга карап, оьзлерининъ эткенлерине куьлип турганлар да болдылар, – деп эскереди Светлана.
Херсон каласыннан шыгып кетип баратаган аьел мен болган йолыгыс акында. Олар ман балалар да бар эди.
Сол аьелдинъ хабары булай эди: «Биз авылдасларымызды кайтип оьлтиргенлерин коьрдик, баьрисин де коьп шарлаклы уьйдинъ азбарында, сол уьйдинъ яшавшылары коьмдилер. Сол аьелден калган бир кызды биз оьзимизге алдык», – дейди олар.
Татьяна Петровна Носко: «Донецк каласыннан кашып, аьлиги заманларда Россия Федерациясында яравсыз деген атка тийисли «Правый сектор», кашкыншылар уьшин лагерьде яшайман. Бу лагерьде фашистлер де, зыяншылар да тувыл, а баьриси де бирге! Мунда урылык айлак куьшли. Танк келеди де, азбарды бузады, яраган муьлкти тиеп аькетеди. Керек болса, иш кийимлерди де ястык тыслардынъ ишлерине тыгып, аькетедилер «уьйде коьрип алармыз» деген соьзлер айтадылар», – деп хабарын ол да бардырады.
Есирге туьскен украиншы пограничникти Донецктинъ сырт бетиндеги «Айдар» караклар куьбине тасладылар. Бу куьп айлак авыр кыянатлыклары ман белгили. Украиншы аьскершидинъ соьзине коьре, онынъ йолдаслары басында ок, кашып кутылдылар. Калган ВСУ куллыкшыларын нацистлер оьлтиремиз деп коркытып ысладылар.
Калганлар болса, караклар тынышлы яшавшылар ман кайтип оьзлерин юритетаганын коьрип, айлак коркып турдылар. Солардынъ аьр бирисининъ белгиси бар. Сол белгилерге коьре, бир кесек караклар «Азов», баска кесеги «Айдар» куьбине киретаганын анълайсынъ (Бу эки куьп те РФ яв сырасында). Солар айлак коьп тынышлы яшавшыларды да оьлтиргенлер.
«Северодонецк туьбиннен бузылып тайган деп айтпага да болады. Мунда бир россиянлы аьскерши де йок, баьриси де украиншы аьскери мен йойытылган. Хатынларга да мунда бек кыйын, оларга нацистлер ягыннан айлак куьшли зор келеди», – деп хабарлайды есирге туьскен Александр Черваков.
Россия аьскершилери оьзлери есирге алган аьдемлерге кайтип карайтаганын коьрген хатынлары эм ювык кардашлары «соларды уьйге кайтармай, есирде ысланъыз» деп тилейтаганларды да коьрдик, неге десе олардынъ есирде болганлары ийги, уьйге келсе ок та, сол эр кисилерди, олардан ыхтыярсыз, тагы да нацистлер ягында согыска аькетееклер.
Бу куьнлерде нацистлер аьдемлердинъ аьскерлик аьзирлигине карамастан ыслап, согыска йибередилер. Соьйтип бир украиншы оьтпек алмага деп туькенге шыгып, согыска зордан йиберилди.
Украиншы халк сол яшав кебиннен айлак безген. Олар куьнтувар кураторларынынъ этетаганлары ман россияншы аьскершилердикин тенълестирип, айлак куьшли баскалыгын коьредилер эм тезден Киевтинъ нацистлик режимининъ ызы болаягын анълайдылар. Сол Россиядынъ куьши мен болаягын биледилер.
Россия спецслужбасы ман украиншы нацистлердинъ эткен кыянатлыклары акында коьплеген документальли ыспатлар йыйылганлар. Солардынъ ишинде ДНР эм ЛНР еринде тынышлы яшавшыларды эзиетлев де, аскакка асувлар да бар.
Орысларга карсы пропаганда акында айтатаган болсак, мунда окылатаган аьр бир китап орыс халкына уьйкен суьймев мен, дурысын айтсак, коьрип болмав ман язылган. Эм соны орыс тилинде соьйлейтаган аьдемлерге коьндирмеге шалысканлар. Орысларга нацистлер орыслар кайдай яман халк экенин айтып келгенлер, ама россиянлылардынъ келуьви мен яшав ийгиленди (алдын да украиншылар россиянлылар яман тувыл экенлерин билген болса да, кышкырып айтай алмаганлар). Аьли болса, баьри зат та аян коьринди.
Бир авылда, урыслардынъ тувра алдында болган дагестанлы аьскершилер мен йолыгыска келгенде, мен бир ердесимиз сондагы эсли хатынга агашлар аьзирлеп, азбарын ясап турганын коьрдим эм, ол оьзининъ азыгы ман да оны ман боьлискенине шайыт болдым. Бизим ердеслеримиздинъ сондай катнаслыгы Донецк каласынынъ аьдемлерининъ эслеринде ийгилик пен сакланады.
Солай ок, биз оьз ыхтыярлары ман, Мариуполь каласында балаларды окытпага кеткен окытувшыларымызда да конакта боламыз.
Олардынъ соьзлерине коьре, баслапкы куьнлерде балалар ман ислев тыныш тувыл эди.
Нацистлик агитациялар юритилип, ой-акыллары кепленип баратаган ясларды оьзинъе каратув, авдарув кыйынлы болган. Белсенли ис аьрекет оьз емислерин бередилер. Олар бир-бириси мен, бизи мен досластылар, Россиядан келген китаплерди бек шалысып окыйдылар.
«Бир йылдынъ ишинде баьри балалар да оьзимиздики болды», – дейдилер олар.
2014-нши йылдан алып, нацистлик режим Запорожье эм Херсон областьлерининъ оьрленуьвине бир кишкей де карыж шыгармаган. Сога коьре, инфраструктура айлак осал аьлде эди.
Бир кесек заман ишинде бу калаларда коьп янъылыклар болдылар. Россия оьзине байырлаган областьлерде коьп туьрленислер этти. Мариуполь каласы мага Махачкалады эсиме салды. Аьдемлер куллыкка шыктылар, туькенлер ислеп басладылар, бу куьнлерде оларга баьри зат та етеди. Олардынъ коьбисине гуманитарлык коьмек керекпейди. Россия Оькимети яшавга керекли баьри затты да береди.
Бек ийги аьлде МЧС эм баска тармаклар оьз аьрекетлерин юритедилер. Сол санда бек коьп дагестанлылар да куллык этедилер», – деп тамамлады оьз хабарын М.Гаджимагомедов.
Солай ок, янъыларда Херсон областине гуманитарлык ярдам элтеп келген ДГПУ-дынъ социаллык эм тербиялав ислери бойынша проректоры Руслан Маликович Гереев та оьз ойы ман боьлиседи:
– Сонда болатаган затларды оьз коьзим мен коьрдим. Бир хабар ман сонынъ акында айтув бек кыйын эм болма да болмаяксынъ. Туврасын айтсанъ, бу – орыс тилде соьйлейтаган халклардынъ геноциды.
Эгер биз сексен йыл узагында фашист Германиядынъ еврей халкларынынъ геноциди акында айтып келген болсак, армаганда сондай юрек авырувымыз бан украиншы нацистлердинъ этетаганы акында айтып турмага керекпиз. Солардынъ кийикке айланувларын айтып турув – бизим борышымыз. Баскалай, сол аьдемлерге ат берип болмайсынъ, оларда бир киели зат та йок.
Солай ок, ерли яшавшылардынъ разылыгы, россиянлы халкты йолыгувы – айырым хабар.
Бу ерде эки аданас бир-бирисине коьмекке еткендей сезимлер боладылар.
Соьздинъ сонъы:
Дагестан Республикасы бир де казада аьдемлерди калдырмаган. Бу ерде де олар Донецк эм Луганск Республикаларынынъ яшавшыларына кол созды.
Йыл сайын бизим республикамызда кыйынлыкка туьскен ерлерден балалар тыншаймага келедилер эм тез-тез оларга гуманитарлык ярдам еткериледи.
СВО басланганлы биз Херсон, Запорожье областьлерине – аьр бир район, организация эм айырым аьдемлер де оьзлерининъ колларыннан келген ярдамларын этедилер эм сол бизим дослык байланыс тутып болувымызды коьрсетеди. Алдыда да коьп оьмирлерге дос болармыз.
«Дагестанская правда» газетасыннан.
Орысшадан Г.Курганова коьширген.