Франциядынъ бас каласы Париждеги Бранли ягасындагы россия ян-коьнъил-маданият православие орталыгында ногай суьвретши Сраждин Батыровтынъ суьвретлерининъ вернисажы болып оьтти.

Белгили ногай суьвретши Сраждин Батыровтынъ куллыкларынынъ вернисажы биринши кере Париж каласында уйгынланып озгарылган. РДКПЦ директорынынъ орынбасары Вадим Сизоненко билдиргенлей, бу выставка Россия Федерациясынынъ маданият туьрлилигин коьрсетпеге амал берген, эм французлар соны уьйкен кызыксынувлыгы ман караганлар.
«Бизим орталыгымыздынъ борышларынынъ бириси – ол Россиядынъ кенъ этнографиялык туьрлилигин коьрсетуьв, эм бу йол биз французларды элимизде саны 100 мынъ аьдем болатаган ногайлардынъ маданияты ман таныстырамыз», – деген ол. Сизоненкодынъ белгилеви мен, 1-нши июльден алып выставкага куьн сайын 100-200 аьдем келеди, олардынъ хыйлысы – французлар. «Олар уьшин бу выставка уьйкен оьзгерис. Олар бизим элимизде коьп халклар барлыгын биледилер, ама бу ерде олар сол халклардынъ бирисининъ маданияты ман коьзбе-коьз танысып турылар», – деп коскан ол.
Бу шарага аьдемлер шакырув хатлары бойынша келдилер. Сонда элде яшайтаган ногай диаспорасынынъ ваькиллери, сонынъ санында суьвретшидинъ кардаш-тувганлары, ерли ямагат аьрекетшилери де катнастылар. «Буга дейим мен ногайлар акында эситпегенмен. Болса да, бу бек ийги выставка, айлак та мени кийимлер тамашага калдырдылар», – деген ойы ман боьлисти вернисаждынъ конакларынынъ бириси, Париждинъ 7-нши округынынъ мэрининъ орынбасары Жозьян Год.
Келген конакларга айырым артык эсти суьвретшидинъ тул хатыны Аклия Шадмуратова берип турды. Ол баьри ногайлар уьшин де Батыровтынъ оьнер асабалыгы сондай да маьнели экенин белгиледи эм «Ол (Сраждин Батыров) оьзининъ кыска яшавы ишинде тап аьдем оьмирининъ онавына тенъ болгандай куллыклар эткен» деген ортак бир ойды йоьпледи. А.Шадмуратовадынъ анълатувы ман, Сраждин яслай саниятка сав юреги мен тартылган эм ердеслерининъ бурынгы миллет маданиятына кызыксынувы тоьменлевине яны солкылдап авырыган.
Биринши кеспили ногай суьвретшиси.

Дагестанда С.Батыровты «биринши кеспили ногай суьвретшиси» деп санайдылар: оьз яшавы бойынша ол 200-ден артык суьвретлер ясаган, соларда бурынгы халк эпосы, авыл аьдемлерининъ кайгы-касуветлери эм авыл пейзажлары орын тапканлар. Ол 41 ясында, оьз суьвретлерининъ бир выставкасын да этпеге уьлгирмей, яшавдан тайып кетти. Тек болса да, онынъ оьнер йолы тек суьврет ясав ман битип калмаган.
Ол оьз-оьзин «Элгезер» деп атаган. Оьз яшавы узагында ол ногайлардынъ аьдетли маданиятын кайтадан аягына тургызаятып, сога миллет кийимлерин, йырларды эм биювлерди, саз алатларды косаятып, уьйкен тергев-тешкеруьв куллыгын эткен.
Онынъ бас оьнер етимислерининъ бириси деп «Айланай» фольклор-этнографиялык ансамблин туьзуьви саналады, бу коллектив аьлиге дейим де ногай биювлерининъ йойылып кетпеге аз калган саниятын саклай келе яратувшылык йолын бардырады.
Муннан оьзгелей, Сраждин Батыров «Лезгинка», Дагестан халкларынынъ йырлары эм биювлери, шешен-ингуш «Вайнах», «Айгулаш» каракалпак халк йыр эм биюв ансамбльлери уьшин де сахна кийимлерин аьзирлеген. Ногайлардынъ тарихи ызына дейим тергелмеген, болса да, ол Алтын Орда ман тамырласып, сонынъ аьскер-политикалык аьрекетшиси Ногай ман байланыслы. Тергевшилер ногайларды «Европадынъ энъ ызгы коьшпели халкы» деп атайды. Ногай Ордасы бузылганнан сонъ, сонынъ сырасында болып, Европа, Орта Азия, Россия эм Кавказдынъ шоьллери мен коьшип-конып юрген тукымлар эм тайпалар бир-бириннен айырылып, бирерде баска халклар ишине синъгенлер яде оьзге миллетлердинъ атларын алганлар. Ногайлардынъ хыйлысы Сырт Кавказда, айтпага, Дагестанда, солай ок Астрахань областинде, Сибирьде эм Крымда яшайдылар, баьриси Россия Федерациясы ерлеринде олардынъ саны 100 мынъга янасады.
С.Батыровтынъ ян-коьнъил дуныясы

«Ол Европада оьз суьвретлерининъ выставкаларын озгармага ниет эткен. Менде онынъ яны аьдемлерди оьзининъ оьлимсиз оьнери мен таныстырмага ярдам этеди деген сезимим бар. Аьли мундагы ян-коьнъил орталыгында оьткерилетаган шара да бек маьнели, неге десе Сраждин Батыров уьшин онынъ ян-коьнъил дуныясы биринши орында эди», – деген ойы ман боьлискен ТАСС хабаршысы ман А.Шадмуратова. Ол соны ман бирге Сраждиннинъ куллыкларынынъ экспозицияларында онынъ ызы ман барувшылардынъ да катнасувы сезиледи деп айырым разылыгын билдирди, «Суьвретши оьзининъ окувшыларынынъ куллыкларында яшайды», – деп белгиледи ол.
Агентствога выставкадынъ хабарын айткан кыскаяклы ол оьзи яшайтаган Бельгиядан куллыкларды еткеруьв эм уйгынлав иси мен кыйынлыклар болмага болады деп кавыфланганын билдирди. Репродукциялардан баскалай конаклар Батыровтынъ тул хатынынынъ байыр коллекциясыннан аькелинген суьвретшидинъ аьлемет ийги суьвретлерин де карамага амал таптылар. Бельгиядынъ королининъ гильдиясынынъ гидлерининъ агзасы бола турып, ол выставкага келгенлер мен аьллесуьвге эм Батыровтынъ яратувшылык асабалыгы акында хабарлавга уьйкен эс берди.
Э.Кожаева, «Шоьл тавысы» республикалык газетасынынъ бас редакторы.
Суьвретлерде: Франциядынъ бас каласы Парижде С.Батыровтынъ суьвретлер выставкасы.