Типография исининъ тарихи коьп оьмирлер мен эсапланады. Биринши кишкей полиграфия предприятиеси 19-ншы оьмирде салынган. Баспа аьрекети агаш уьстиндеги йолынылган кеплерден кагыт ярдамы ман этилинген. Сонъында пеш оты ман куьйдирилген балшыктан, иритилген туьрли темирлерден айырым аьриплер шыгарылып басланган. Коьп оьмирлер бойы аьлим-курувшылар кол ман язылган тексти газета яде журнал бетлерине ерлестируьв исин тезлетуьв уьстинде ойлаганлар. Сол яктан биринши болып орыс миллетли аьлим-курувшы И.Ливчактынъ ойы бойынша Америкада немец миллетли аьлим-курувшы О.Мергенталер линотип машинасын курган. Онда иритилген коргай темириннен айырым соьзлер сыдыралары шыгарылып басланган.

Сол енъил тувыл полиграфия алатында куллык этип, ногай баспа шыгармасын дуныя юзине эндируьв уьстинде 30 йылдан артык заман аьрекет эткен Тотайхан Елакаева, бу куьнлерде 70 ясыннан оьтип, яшав оьмирин тийисли тыншаювда озгаратаган сыйлы ердесимиз. Сол заманда, муннан коьп йыллар артта, яс кызалакка линотипте ислев сулыбын байырлатув ниетте ногай шаири Анвар-Бек Култаев Махачкала каласында окымага маслагат береди. Соны ман, Тотайхан 6 айлык курсларды окып битиреди, сынавларды йогары белгилерге берип. Колындагы шайытламасы ман яс специалистти Кизилюрт каласына йиберуьв карары кабыл этилинеди. Анвар-Бек Култаев Тотайханга Махачкала каласында ислемеге маслагат береди, ама ол, тувган шоьлине кайтып, ерли «Шоьллик маягы» (аьлиги «Шоьл тавысы») газетасын дуныя юзине шыгарув аьрекетине пайдасын тийгистпеге ниетленеди, соны ман Терекли-Мектебтеги редакцияга куллыкка туьседи. Йылдан-йылга кеспи усталыгын арттырып, ол типографияда кайдай ис орынларда да аьрекет этти: кол ман язылган туьрли оьлшемли текстлерди линотипте йыйнады, берилген макетлер бойынша газетадынъ аьр бетин, текстлерди эм суьвретлерди тийисли ерлерге тизип салып, ясап курды, газетады баспадан шыгарув аьрекетинде де катнасты.
Доьрт табаклы газетамыз куьн аралап юмада уьш кере шыгарылатаган эди. Ава шартлары электротеллер уьзилуьвине себеплигин тийгистип, электроярык пан канагатлав токталып, яде типография техникасынынъ кайдай ды бир алаты яравсызлыкка шыгып, оны ясайтаган уста келгенин куьтип турув ман кешелерде де куллык этпеге туьскен. Бирерде танъга дейим ислеген мезгиллер де болган. Боьтен де типография куллыкшылары, газета баспадан шыгарылмай босамаганлар. Ама сога карамастан, ис нызамы бир де бузылмай, аьр бириси эртенъгиси куьн 8 саьатте куллыкка келетаган эдилер. Тотайханнынъ эки кишкей балалары – кедеси Мурат эм кызы Рабият кагытлар сакланатаган редакция боьлмесинде уйклайтаган заманлар да болган. «Боьтен де авыр эди туьрли байрамларга яде баска бир эстеликли оьзгерислерге багысланып газета шыгарылса. «Эсимде коьптеги бир йылдынъ 31-нши декабрь куьни. Сол кеше биз, савлай элимиздегидей болып, Янъы йылды йолыкпадык, танъгы 3 саьатке дейим газетады дуныя юзине шыгарув уьстинде куллык этип. Редактор, газетадынъ сол номерин шыгарувга яваплы журналист, редакциядынъ яваплы секретари, корректор, типографиядынь баьри куллыкшылары (наборщик, линотипист, верстальщик, печатник) – баьриси де каныгыслы аьрекет уьстинде», – деп эскереди линотипистка Тотайхан Елакаева узактагы бир ис куьнин. «Оькинишим сол: яс заманымда сыйлы Анвар-Бек Култаевтинъ маслагатына кулак аспадым, Махачкалада куллык этуьвге калмадым. Кеспи бойынша куллык этуьв мен байланыслы окув курсларын окып битиргеннен сонъ, Кизилюрт калага да бармадым», – деп бардырды ол соьзин. – Ерли редакцияда да аьрекет этуьвим койылды, сол замандагы редакция етекшилиги мен ортак тил тавып болмаганнан себеп. Мени эш бир себепсиз куллыктан тайдырдылар. Дурыслыкты излеп, йогары органларга аьризем мен барган болсам, оьз ис орыныма кайтарып туьсеек те болар эдим, ама оннан сонъ туьзилген аьллерде эш бир коьнъилсиз куллык этип болмаягымды анъладым. Сол яктан юрегимде, кишкей болса да, оьпкем сакланган, ама сонъында сол замандагы редакция етекшиси тактан тоьмен туьскени ян тоьриме кайдай ды бир парахатлык эндирди».
Буьгуьнлерде Тотайхан Елакаева кызы эм йиени мен татымлыкта яшав оьмирин бардырады. Йиен кедеси, быйыл 9-ншы классты уьстинликли окып битирип, Калуга каласындагы орта специальлик окув ошагынынъ студентлер сырасына кирди. «Ят ердинъ аьллеринде яшап уьйренгенше; янъы окув ошагында окувын бардырган сентябрь-октябрь айларында йиенимнинъ касында турмага ниетленемен», – деди ол мени мен хабарласувында. Ак юректен Тотайхан Елакаевага куьш-куватлыгы аьли де коьпке дейим сакланганын йорайман.
Б.Ибрагимова.
Суьвретте: Т.Елакаева.