Гамзат Аджигельдиев

КАРА БОЬРК
Етим калган ялгыз тек мен тувылман,
Ата-ана согыслардан кайтпады.
Тек айтаман: кайгы коьрген увылман,
Юмсак соьзлер эш бир аьдем айтпады.

Тавып олар суьвретлерин болмадым,
Согыс куьнде баьриси де яныпты.
Тек коьзимди кара боьрктен алмадым,
Эстеликке сол атамнан калыпты.

Алып кийдим. Бойым оьсти бир суьем.
Xалк айтады: «Тап атасы – карасак».
Оны излеп отка туьспей куьемен,
Явап берер аьдем ше йок сорасам.

Атам, сенинъ мен сеземен керегинъ,
Алып боьркинъ сенинъ буьгуьн кийгенде.
Суьвретинъди йыйнап алган юрегим,
Сезши, атам, сенсиз юрек куьйгенди.

ЮРЕКТИНЪ ЭСКИ ЯРАСЫ
Тоьрди бийлеп анай бесик шайкайды,
Баласына йырлар сесин береди.
Оны коьрсем мени ойлар кыйнайды,
Эм булытсыз коьзден ямгыр келеди.

Кайда, анам, шайкаганынъ коьрмедим,
Сен суьтинъди бердинъ ме
ян тамырдан?!
Яслык пынан алтынлыгынъ билмедим,
Тек коьремен эски кумынъ камырдан.

Йырлайым деп талпынаман неше де,
Тек коьзимнен булыт меним таймайды.
Туьске caмa сен энмейсинъ кешеде,
Булытымды куьннинъ коьзи яймайды.

Эски аьдет пен бас казыкка агаш бар,
Янъы казык сага излеп таламан.
Оьз куьнамди эске алып бу куьнде,
Бас казыкка сага йырым саламан.

ЮРЕГИМНИНЪ ТАМЫРЫ
Эш таймастай ойын онда ясалган,
Кеше-туьнде юзим коьзден яс алган,
Сув оьтпестей, ел етпестей
суьвретинъ –
Юрегимнинь бийлеп алган тоьр бетин.

Ак мамыктай сенинь юмсак шырайынъ,
Янъы тувган айдай болып манълайынъ,
Шайкап мени толкынласкан
терлеринъ,
Болган, анам, мени карав каьрлеринъ.

Басым сыйпап,
ян тамырдан суьт берип,
Бал уйкынъды кыска туьнде бес боьлип,
Айдиявлап калгый турып шайкаган,
Сол ислеринъ язлык оттай яйнаган.

Эм буьрленди баьри, анам, юректе,
Тек не хайыр, сенинъ оьзинъ эректе,
Ыслап-ыслап мен карайман юректи,
Буьрлендир деп, анам, язлык теректи.

Тереклерден баскалыгынъ сол сенинъ,
Юрек баста буьрленесинъ сен меним,
Язда, кыста ясылланган япырак,
Буьгуьнлерде болса уьстинъ топырак.

Оьмиримнинъ сонъгы куьнин
коьрмеймен,
Сондай болып сени мутып билмеймен,
Юрегимде шешекейдей сен яйнап,
Тураяксынъ куьн саьвлесинде ойнап.

* * *
Мен билемен, ян бар ерде ажал бар,
Белки коьзим, эки коьзим ябылар.
Яшав деген тик кетеген бийик яр,
Белки мага суьринер зат табылар.

Суьйинермен мен коьзимди япканда,
Ятлавларым, халк арада калсанъыз.
Суьйинермен ер астында ятканда,
Ятлавларым, халкымнан
сый алсанъыз.
ТУВГАН КУЬНИМ
Кырда аяз калын кар ман кыршылдай.
Кызартады, бетти шымтып алганда.
Аяк асты – увак сисе тырсылдай,
Аязлы куьн аяк ерге – салганда.
Уьйлер десе, каты топтан яралы,
Терезелер ер шайкавдан бузылган.
Йок бир аьдем кийим кийген оралып,
Тесик этик, бармаклары созылган.
Аяздан да сувык согыс куьнлери,
Баьри халкым уйклар туьнлери,
Немис душпан карсы келген йолына.
Атам, десе, басын салган алыста,
Колларына туьбек алган агавлар.
Орамага таппаган куьн боьлепиш,
Ойлар толган каьрип ана басына,
«Тап тырнактай асынъ болса боьлип иш»,
Деген кайгы йыйылыскан касына.
Биз тувганмыз ерди туьтин алганда,
Орамларда саьбий коьзяс тоьккенде.

* * *
Мен коьремен коьп ерлерде эстелик,
Орамларда бийлеп алган орынлар.
Сенде, Шоьлим,
тоьсинъ бийлеп Кос-Тоьбе
Туьзлигинъе тав белгисин салганлар.

Мен ыразы сенде эстелик болмаса,
Оннан сага келмес керек оьктемлик.
Мен ыразы сага оны салмаска –
Сен, Шоьллигим, оьзинъ данлы эстелик.

ЯСЫНОК
Тынык ава. Тынык тав. Иссилик ерде.
Ел. Коьтерилди куйын да, козгалды масак.
Эки булыт – эки дав урынды бирден,
Сис ийнединъ ушындай коьринди ясынок.

АК ТАСТАР
Шалып алса билмес каты уйкыга
Танъ коразда анам меним коьмилди.
Эш анъсыздан бирев тийди куйыга,
Терезеден кол какканы коьринди.
Я шайтан ма, я аьдем ме, бысмылла,
Белки, сол ма – бизим авылдас молла?
Ама келди терезеден бир тавыс
Соьйлей усай кыйын ашып ол авыз.
Капы ашса, туры канга батылган,
Колда туьбек – тек туьнегуьн атылган.
Йылан кирди усай анай этине,
Туьси кашып ак яйылды бетине.
Бир заманда: «Кир, куватым, уьйге сен;
Ас берейим, аькелейим сага мен», –
Деген соьзди йылай берип ол айтты,
Эм бир затка коьнъилин сонда
мунъайтты.
Кеде сынъсый, кан агады токтамай,
Эти сисе, коьйлек сыга ноктадай,
Анай ярды алып онынъ коьйлегин,
Эте тура колдан келген коьмегин.
Ак тастарын шешип алып басыннан
Яра ерин сыгып онынъ байлады.
Боьлип берип тырнактай аз асыннан
Согыстагы кан тоьгисти ойлады.
Коьз алдында кедесининъ суьврети –
Канлы болып коьринди усай ак бети:
Сонда анай оны оьбип баслады,
Кеде куьлди, булыт ойын таслады.
Ак тастарын шешип яра байлаган,
Анай буьгуьн эске алып ойланган:
– Коьз нурындай,
тап увыздай балаларын
От туьсуьвден амал этип сакларын.
– Тынълашы! – деп ол шакыра соьз
берип,
Тастар шешип, байрак этип коьтерип.
Кан тоьгисли сол согыслар болмасын,
Эркин ерим коьзяс пынан толмасын.
Куьни турсын куьле берип алдымда,
Ясым болсын ойнай турган касымда,
Тенъ-дос болсын, аданасым янымда,
Ак тастарым акшыл болсын
басымда.

МЕНИМ БОРЫШЫМ
Асык ойын шоьллигиме белгили,
Орамларда ясларды коьп коьремен.
Эске туьсип олар ман бир тенълигим,
Озган йылга бек кыйналып юремен.

Кайтып келсе тек янъыдан сол куьнлер,
Салар эдим баьри куьшим шатлыкка.
Уйкламаспан кайтып келсе сол туьнлер,
Енъилместей карсы келген картлыкка.

Мен ол куьнде баьри исти этермен:
Кумлы ерге тенъиз сувлар саларман,
Тек бир затка тагы карсы етермен –
Анам, сага мен куьнали каларман.

Уйкламадынь туьнде мени карап сен,
Колтыгынънан ерге мени салмадынъ.
Яслыгынъды сенинъ дайым алып мен,
Тек кайтарып сага берип болмадым.

Меним шашым сеникиндей агарды,
Сен оьстирдинъ, йылув берип койнынъда.
Алшы, анам, тек юрегим яслыгын,
Ол болмаса уьйкен борыш мойнымда.

* * *
Язайы ма ятлавларды янъыдан,
Яз бастагы янъы тувган оьлендей?
Тек коркаман редакторлар капыдан
Кетши деек кагытларды коьргенде.
Кояйы ма таслап язган затларды
Оты соьнип, сувып калган куьллердей?
Мактайы ма коьрмей турып мактавды,
Кешелерди ярыклатып куьнлердей?
Язайы ма авыраяк хатынды
Ятлавыма баьтир этип киргистип,
Анам, йырга салайы ма атынъды,
Ай касында юлдызлардай юргистип?
Тек сонда да коьрмес оны «сокырлар»,
Коьргенлер де коьрмегендей болаяк.
Тагы меним коьз алдымда шукырлар
Этимдеги яралардай калаяк.
Язайы ма суьйген кыздынъ акыннан?
Суьймегенлер оны да тек анъламас.
Сорайы ма авырувым хатыннан?
Авырмаса ол да мени тынъламас.
Тарс юмайым коьрмес уьшин коьзимди,
Тек яшавды туьнде туьстей коьремен.
Бермеймен деп ясырсам да соьзимди,
Оьз йырымды оьзим билмей беремен.
Салайы ма коргайланган куьлледи
Соьндирмеге юрегимнинъ яллавын?
Мен коркаман аьдемлер де куьлер деп,
Камырыма келип меним ятлавым.
Яшав деген тап согандай кырк тонлы,
Тонын шешип коьруьв оны бек кыйын.
Олтыраман бир-бирлерде бозарып,
Юрегиме терен ойды мен куйып.

КАР КАЛЫПТЫ ЭСИМДЕ
Кыс келгенин кеш аьсерде билдирип,
Кар явады кара ерди аклатып.
Иш катырып, шапай кагып куьлдирип,
Балалар ман кыс йолыкты шатлатып.
Кара ерим ак кумаш пан ябылып,
Келди сени бет кызартып ябылып.
Ойнамага ясларга кар табылып,
Эситемен суьйинишли авазын.
Тек коьргенде ой келеди оралып,
Олтырганда ялгыз уьйде кар коьрип.
Кара ерим акшыл туьсли кар алып,
Кырга шыктым уьйдинъ ишин
тар коьрип.
Тагы ойлар мени сонда шырмады,
Эске салып коьпте кеткен йылларды.
Юрегимди баска бир зат кармады,
Кар явганда мен коьргенде кырларды.
Тап коьзиме келди туьсте энгендей,
Акшыл бетим карга меним айланды.
Тап уьстиме Кавказ тавы мингендей,
Тагы ойлар мени кармап байлады,
Коьз алдымнан кетти меним коьликлер,
Ер астында ана суьек калдырган.
Коьринеди яра салган оьликлер,
Карап коьзин яс куьнимде талдырган.
Сонда коьрдим кара ердинъ уьстине
Япалаклап ак кар тоьсек салганын.
Карды коьрсем тагы туьсе эсиме,
Кар астында меним анам калганы.

КОЬЗИНЪ КУЬЛДИ КИРПИКСИЗ
Согыс куьнде Элге кайгы келгенде,
Юрегинъ тап ялын отка айланган.
Оьз еринъде немецлерди коьргенде,
Эркеклердей тартып белинъ байланган.

Юрегинъе салган болса сол куьнде
Иритеек темирди ол сув этип.
Тоьккен ясынъ халк йыйнаса
аьр туьнде –
Болар эди сав дуныяга ув этип.

Енъуьв келип буьгуьн сенинъ Элинъе,
Юрегинъде бийдай оьсти буьртиксиз.
Сен шатландынъ куьезленип еринъе –
Тек не хайыр, коьзинъ куьлди кирпиксиз.

БЕК КЫЙЫН
Болар эдим аьдемдеги юректей,
Тек оьлгенде ол юрек те урмайды,
Болар эдим салкын берген теректей,
Кыс куьнинде ол да ясыл турмайды.

Болайы ма сага акша? Мага айт.
Акшаларга керек затты алады.
Тек акша да коллардагы кирдей зат,
Сабын мынан ювса тайып калады.

Болайы ма куьшли аккан агындай,
Аязлы куьн ол да бузга оралды.
Болайы ма язлыктагы сагындай,
Тек сагынлар коьринмейди боранда.

Болайы ма явды йыккан болаттай,
Тек болатлык достынъ йолын курсайды.
Болайы ма ямгыры ман булыттай,
Тек булыт та кайгыларга усайды.

– Не болайым? – деп сорады баласы,
Кирпик какпай карап ана коьзине.
Бираз токтап,ойлай берип анасы,
Берди явап баласынынъ соьзине:

– Сен коьп затлар шалысасынъ
болмага,
Тынъла, балам, баьриси де керек зат.
Сен керексинъ муны эске алмага,
Ол заманда мен боларман парахат.

Атайлардан калган соьзлер – алтын ды,
Эске алшы, аьзиз балам, сен йыйып:
«Алтын болсанъ – шыгарарсынъ
атынъды,
Аьдем болув баьриннен де бек кыйын».