Аданас! Кайдай йылы, аявлы соьз. Бир атадан тувган, бир курсактан шыккан, бир анады эмген, каны-яны бир болган, аьр соьзинъди анълаган, яшавдынъ туьрли йолында тынълаган, баьри сырынъды аявлаган аьдем! Кыз балага ол – коьмекши болган акай, келин болганда – тирелгендей кая, эсейгенде – аьлин-куьнин сорап, яны авырып турган аьсирет аьдеми.
Буьгуьнги соьзим сондай бир сыйлы аданас акында. Ол мага сондай да аданас эди, синълим Салимет, аданасым акында бир эстеликли макала язтагы, бек разы болар эдим, – деп топырак болган аданасы акында эстеликли хабарын айтты Карагас авылдынъ сыйлы ясуьйкени Канитат Ажахмет кызы Самединова.
«Меним аданасым Крымхан Ахметов 1937-нши йылдынъ карагыс айынынъ 15-нши куьнинде Моздок каласында тувган. Сонъ бизим аьел Уьйсалган авылга коьшип келген. Тек атамыз келмеге суьймеген бизи мен, сога коьре анамызга 4 балады ялгыз оьстирмеге туьскен. Уьш кыз эм ялгыз аданасымыз Крымхан. Мен уьйде энъ кишкейи эдим. Эки уьйкен абаларым куьевге кеттилер, а 10 яска дейим уьйкен аданасым мени асырап саклады. Уьйленген сонъ да аьели мен бавырлап турды. 8-нши классты кутарган сонъ, аданасым Хасавюрт педучилищесине элтеп туьсирди. Окый турып, аданасым коршалап турды, акша, кийим, бир заттан да баскалардан кем этпеске шалысты. Педучилищеди битирип келген сонъ, бир йыл Уьйсалган авыл мектебинде иследим, ама аданасымнынъ юреги аьли де парахат тувыл эди.
– Карындасым, мен сенинъ институтта окыганынъды суьемен, – деп, мени элтеп Грозный каладагы пединститутка туьсирди. – Меним яшавда окымага уьйкен аваслыгым бар эди, ама сол мырадыма етпедим, сени окытайым, яшавда окув бек керек, – дейтаган эди ол. Аданасым 7-нши классты кутарып, Грозныйга барып, медучилищеге туьседи, тек не пайда, окувга кетпеге вакыт еткенде, акша таппайды. Комбайнердинъ коьмекшиси болып куллык этеди, ама кыйын акына акша орынына ога бийдай бергенлер. – Бийдайды не этейим, мага акша беринъизтагы окувга кетпеге, – деп тилейди, Ама акша йок. Соьйтип аданасым Грозныйга кете алмай калады. Сонъында Моздокта шофер курсында окып, трактористке де окып, 8-нши номерли совхозда, сонъ Уьйсалганда кырда, кара куллыкта ислеп, соны ман да оьмирин йиберди. Автолавкада ислегенде, ол мага «Вулина» деп аталган йиплер алып келипти. – «Мине сага савга, бу йиплер мен тигерсинъ, усталыкка уьйренерсинъ», – деп айтканы коьз алдыма келип турады. Окувды кутарган сонъ да аданастынъ азбарында яшадым эрге барганша. Мени куьевге де берди, тойымды да этти. Куьевге барган сонъ да, тез-тез келип, яшавымды-аьлимди билип кететаган эди. Калай разыман мен ога. «Азбарымнынъ ак тереги!», – деп айтатаган эдим мен ога. Сыдыралар келип кетедилер ойыма:
Азбарымнынъ сыны эдинъ,
Тандырымнынъ оты эдинъ,
Бавырлаган аданасым,
Сени калай суье эдим.
Сен кеткен сонъ дуныядан
Юрек калай куье энди…
– Айхай сени, келпети коьз алдымда турады. Эндиги Кудайдан ога еннет, эки увылы ман бир кызына, уныкларына Алламнан савлык тилеймен. Увыллары – Моздокта, кызы – Сургутта, енъгем Сакинат аданастан 8 йыл алдын яшавдан кетти. Енъгем тайган сонъ, увыллары атасын Моздокка аькеттилер. Мен аданастынъ балаларына, аьптелеримнинъ балаларына татымлыкты, таьвесилмес наьсипти тилеймен. Мен кайдай татым эдим Крымхан аданасым ман, соьйтип суьйсинлер, аявласынлар бир-бирин. Меним аданасым сондай да бавырмалы, юмсак юрекли, тебентели инсан эди. Оьмир бойы алал иси мен юрди.
«Ат туягын тай басар», – деп аданастан сонъ уьйи бос калмасын, тандыры соьнмесин деп, уныгы келип атасынынъ азбарында турады. Мен оьзим де кыркына дейим аданасымнынъ уьйинде капысын яппай, шырагын соьндирмей турдым. Аьптелерим Кабират эм Хамисат пан да баллы касыктай болып яшаганмыз, бир куьн де урсыспай, акырса да мага, соьз кайтармай, олардынъ маслагатын тынълап юргенмен. Олар мага, кишкейимиз деп, баьри тапканларын берип туратаган эдилер. Уьш маьнет, бес маьнет ол заман уьйкен акша эди ше, бирде кайнанасыннан ясырып, бирде коьрсетип беретаган эди авылдагы аьптем. Сол алыс йылларды эсиме алсам, коьп затлар келедилер коьз алдыма. Элесленип, манълай терисин суьртип, аслык шашып юрген аданасым, оьзеленип юрген аьптелерим, ногай пеште оьтпек писирип турган анам. Яшав бек тез оьтеди экен, туьрли коьринислер коьз алдыма тап кинолентасындай коьринедилер. Эндиги оьзимнинъ ялгыз улымнынъ балаларына, кызларымнынъ балаларына карап, куьезленип, оларга насихатымды берип, савлык тилеп яшайман. Ийги яшав дерислерин берген аданасыма разылыгымды билдиргим келеди, – деп юрегин босатады Канитат Ажахмет кызы.
Сосы суьйдимли, акылбалык ясуьйкенимиздинъ суьйдимли, юмарт юзине карап: «Сиздей карындаслар турган шаклы аданаслар бир де мутылмас, ушын дуныядан да суьйинип турарлар», – деп айткым келеди.
С.Майлыбаева.
Суьвретте: К.Ахметов хатыны Сакинат пан.
