Мен Рамазан Хусин улы Керейтов пан Россия илми академиясында антропология эм этнология Институтында аспирантурада окыган йылларымда танысканман. Биз бир-биримизге хат язып, илми дуныясынынъ ызгы билдируьвлери мен боьлисетаган эдик. Ясуьйкенимиз мага кайдай пайдалы маслагатлар беретаган эди, ол мени Карашай-Шеркеш илми-излев институтынынъ аьлимлери мен де таныстырды.

Рамазан Хусин улы айлак куьшли аьлим, шынты этнограф эди. Онлаган йыллар ол Кобаннан Махачкалага дейим, Бештаудан Астрахань областине дейим юрип, ногайлар арасында излевлер юритетаган эди. Сол излевлер аьлимге ногайлардынъ маданиятын этнография бойынша толысынша коьрсетпеге амал берген. 1988-нши йыл Черкесск каласында онынъ «Ногайлар» деп аталган китаби баспадан шыккан. Бу китапте Рамазан Хусин улы ногайлардынъ маданиятынынъ маьнели маьселелерин коьтереди. Мени аьр заманда да онынъ билими сукландыратаган эм сейирсиндиретаган эди, аьлимдей болып сулак ногайлардынъ материаллык маданиятын, мага коьре, бирев де билмейтаган эди. Мысалы, ол оьз излев ислеринде сулак ногайлар тюлень майын каранъада ярык этип кулланатаганын айтады. Солай ок сол йыллар Рамазан Керейтов ногай халкынынъ анъ маданиятынынъ маьнели соравларын да шешеди, онынъ аркасы ман ногайлардынъ халк календари, календарь бойынша аьдетлер туьзилген.
Мен айырым Рамазан Керейтовтынъ ногайлардынъ этникалык тарихин излестируьвде, уьйренуьвде эткен иси акында айтпага суьемен. Ол ийги этип ногайлардынъ тукым (кобан, ашыкулак, астрахан, караногайлар, сулак эм бабаюрт куьплери) сырасын, олардынъ тамгаларын, тарих байланысларын излестирген. Сол излестируьвлердинъ ийги сырагысы Ставрополь каласында 1999-ншы йыл баспаланган «Ногайлардынъ этникалык тарихи» деген китап болады. Сол шыгарма буьгуьнге дейим бу тема бойынша ялгыз толысынша этилген излестируьв деп саналады.
Рамазан Хусин улы Керейтов «Ногайлардынъ маданиятынынъ яшав-турмыс эм этникалык тарихинде ортак туьрк белгилери» деген тема бойынша доктор диссертациясын яклаган. Оьз исинде аьлим ногайлардынъ арасында 30 йылдан бери эткен излестируьвлердинъ сырагыларын келтиреди. Бу яклав Россия илми академиясында антропология эм этнология институтында оьтти. Сол заманда мен суьйиниш эм оьктемлик пен бизим ердесимиздинъ, биринши ногай этнографы Рамазан Хусин улы акында айтылган йылы соьзлерди тынъладым. Ол коьп затларды биринши болып излестирген эм энъ де маьнелиси – Рамазан Хусин улы ногай халкынынъ маданиятынынъ излестируьвине салдарлы уьлис коскан. Ногай халк маданиятынынъ сонъындагы излестируьвлери Рамазан Хусин улынынъ ислерине таянадылар. Аьлимнинъ оьзин шексинмей ногай этнографиядынъ шынты классиги деп айтпага боламыз.
Сыйлы ясуьйкенимиздинъ ызгы куьнлерине дейим мен оны ман байланыс тутатаган эдим. Савлай халкымыз бан онынъ дуныядан кешуьвине кайгырдым, онынъ эткен ислери дайымларга калганы акында биревге де айтпага керек тувыл деп ойлайман. Ол баьрисине де белгили. Рамазан Хусин улы Керейтов аьр дайым да бизим эсимизде билимли аьлим эм ийги аьдем деп калаяк.
А.Ярлыкапов,
МГИМО илми куллыкшысы.
Суьвретте: ногай интеллигенциясынынъ ваькиллери Черкесскте конференцияда (2019 й.).