Оьткен юма саьрсемби куьн «Ногайский район» МР администрациясында район бюджетине налоглар эм налог тувыл келимлер йыюв соравы бойынша айырым йыйын болып озды.
Йыйында «Ногайский район» МР администрациясынынъ аькимбасы Мухтарбий Аджеков, онынъ орынбасары Хамидулла Саитов, район активи катнасты.
Йыйынды район етекшиси янъыларда Кизлярда болган кенъесте Дагестан Аькимбасы Владимир Васильев республика муниципалитетлеринде эм сонынъ санында Ногай районында налоглар йыюв яктан куллык осал салынганын белгилегенин билдируьви мен ашты. Онынъ айтувы ман, эндигиси бу аьлди республика прокуратурасы ман УБЭП (экономика кыянатлыклары ман куьрес юритуьв управлениеси) тергевге аладылар. Олай дегени, район аькимбасы Антитеррорист комиссиясынынъ председатели эсабында район прокуратурасы эм иш ислер органлары ман биргелесте аьрекет эткен кимик, налоглар йыюв бойынша да солар ман тар байланыста куллык этеек. Налог йыюв бойынша баьри билдируьвлер де прокуратура ман тергелеек. Соны ман байланыста каты талаплавлар, санкциялар салынаяклар. М.Аджековтынъ соьзлери мен бу аьлге сондай маьне берилуьви мен байланыста аьр кимге де налог йыюв исине яваплылык пан янаспага керегеди.
Район аькимбасы Ногай районында налоглар йыюв оьлшемин авыл поселениелери бойынша атады. Онынъ соьзине коьре, налоглар йыюв яктан «сельсовет Коктюбинский» СП МО планда коьрсетилгеннинъ тек 9,2 процентин (энъ де аз коьрсетим), «сельсовет Ортатюбинский» СП МО – 34, «сельсовет Карагасский» СП МО – 73, «село Червленные Буруны» СП МО – 428, «село Кунбатар» СП МО – 43,9, «село Терекли-Мектеб» СП МО – 105, «село Кумли» СП МО – 152, «сельсовет Карасувский» – 97, «сельсовет Арсланбековский СП МО – 47,8, «село Эдиге» СП МО – 73,5 процентин йыйнаганлар. Тамамында район бойынша авыл поселениелериннен 67,8 проценттинъ налог оьлшеми йыйылган.
Йыйыннынъ куьн йосыгына шыгарылган йогарыда белгиленген сорав бойынша «Ногайский район» МР администрациясынынъ экономика боьлигининъ начальниги Рая Сеитова шыгып соьйледи. Онынъ айтувы ман, район аькимбасынынъ карары ман налог йыюв оьлшемин арттырув соравы акында кенъеслер озгарылды. Сорав ман байланыста ис туьркими туьзилген, Положение де беркитилген. Буьгуьнлерде район бойынша «Йол картасы» да аьзирленген. Р.Сеитовадынъ соьзине коьре, коьтерилген маьселе бойынша юритилмеге тийисли бас куллык – коммерция объектлерин инвентаризациялав. Ис туьркими болса аьр юма сайын рейд шараларын оьткермеге, коммерция объектлери бойынша тийисли информацияды йыйнав ман каьр шекпеге борышлы. Онынъ айтувы ман, эндигиден армаган сондай юритилген шаралардынъ сырагылары акында йогарыдагы министерстволарга эм ведомстволарга тийисли информациялар берилеек.
Р.Сеитова район бюджетининъ келимлер кесегин ийгилендируьв бойынша быйылдынъ 21-нши майындагы «Ногайский район» МР администрациясынынъ аькимбасынынъ токтасын окыды.
Оннан сонъ район аькимбасы М.Аджеков коьтерилген маьнели сорав акында тагы да оьз ойын айтты. Онынъ соьзи мен, баьри коммерция объектлери де демеге болады, Терекли-Мектеб авылында орынласканлар. Солар – автозаправка станциялары, савда орталыклары. Район етекшисининъ айтувы ман, уьйкен АЗС-лер йылга 100-150 мынъ маьнеттинъ налог акшасын тоьлейдилер. Ол бир затка да келиспейтаган зат. «Биз сол санлар ман макул тувылмыз», – деген ойын билдирди М.Аджеков.
Район етекшиси районнынъ бас экономикалык тармагы койшылык экенин, аьлиги заманда районда 360 мынъ кой, 260 мынъ ана койлары барлыгын белгиледи. «Быйыл кой эттинъ баасы осал тувыл, аьдемлер келим казанып басладылар, казансынлар. Буьгуьнлерде бу кошарлардынъ аьр бириси йылга бир миллион, миллион ярым маьнеттинъ келимин аладылар. Биз эгер райондагы аьр бир койдан 100-ер маьнет налогтан йыйганнынъ оьзинде де, 200 мынъ койдан 20 миллион маьнеттинъ налогын йыйнаякпыз», – деди М.Аджеков район бойынша налог йыювдынъ бир резервин тек белгилеп. Соны ман бирге ол районда 300 кошарлар эндиги де закон бойынша беркитилмегенине эс эттирди.
Муннан сонъ М.Аджеков район орталыгынынъ орталык орамларынынъ архитектура кеплери бир затка ярагысыз экени акында соьз юритти. Онынъ айтувы ман, мунда ким кайтип суьйсе соьйтип курады оьз савда меканларын. «Биз район орталыгын оьз балаларымызга калдырамыз», – деди ол. Район басшысы боьтен де А.Асанов эм Эдиге орамларынынъ архитектура кеплерине район администрациясынынъ архитектура боьлиги (етекшиси Алибек Муллаев) айырым эс этпеге керегин белгиледи.
Налоглар – экономикадынъ булаклары. М.Аджеков район еринде коьзге илинмей яткан налогларды йыюв резервлери барын да билдирди. Солардынъ бириси Ногай район ерлеринде нефть шыгарувшы «Роснефть» предприятиеси оькиметке 24 миллион маьнеттинъ НДФЛ-ин тоьлейди. «Сондай билдируьвлерди биз янъы алдык. Аьли олар ман сонынъ акында соьйлеекпиз. Олар бизге тек 170 мынъ маьнеттинъ ер налогын тоьлейди. Бизим район ерлеринде нефть шыгарганнан сонъ, олар НДФЛ-ди бизим районга тоьлемеге керек», – деди район етекшиси.
М.Аджеков солай ок райондагы йоллар акында, соны ман байланыста «Ногайский ДЭП-29» организациясынынъ 3 йыл узагына тендерлер бойынша 45 миллион маьнетти уттырганларын айырып белгиледи. «Район йол предприятиесине акша оькиметтен шыгарылатаган болган, ама йол куллыклары сапатсыз кебинде толтырылган. Аьли оларда техника да, бир зат та йок, асфальт-бетон заводы да ислемейди, баьри зат та бузылган», – деди ол. Сонынъ етекшиси Солтан Валиев ис орыныннан таювы акында билдирген. Эндигиси бу организациядынъ бактысы уьйкен сорав болып токтаган.
Республика етекшилери бизим районда куллыксыз аьдемлер коьп десек те, мигрантлар да коьп экен дегенди айттылар. Аьли бизде официаллы кебинде 466 мигрантлар бар экени белгили. Бизим ердеслеримиз район тысына кетедилер, мигрантлар бизде куллык табадылар. Бу маьселе мен байланыста М.Аджеков тагы бир мысал келтирди. Айтпага, госстандарт бойынша бир мектеб окувшысын окытувга 65 мынъ маьнет акша карыжы шыгарылады. «Бизде эндигиси окытувшыларга кыйын ак тоьлев ягыннан 15 миллион маьнеттинъ борышы тувган, неге десе кишкей деген Эдиге, Калинин, Ленин авылы, Бораншы, Кара-Сув авылларында, соьз бен айтканда, аьр бир класста бир окувшыдан калган. Соны ман бир окувшыды бизде бир неше окытувшы окытады. Кара-Сув авылында келеяткан йылда 9-10-ншы класслар болмаяк, неге десе окувшылар йок. Сонынъ бас себеби – район яшавшылар санынынъ кемуьви. Яшавшылар районда куллык йок деп санайдылар. Аьли биз Дагестанда халктынъ кырга кетуьви бойынша биринши орынды аламыз. Мине биз сонынъ акында ойланмага, районымызды сакламага борышлымыз», – деп билдирди район етекшиси. Ол сол себептен авыл аькимбаслары куллык излейтаган аьдемлердинъ списокларын туьзип, район администрациясына аькелсин, деди. «Биз теплицалар, карбыз оьстиретаганларды районга шакырармыз, курылыс бригадаларын туьзермиз. Оьз халкымызга биз коьмек этпеге борышлымыз», – деп белгиледи М.Аджеков.
Район аькимбасы солай ок шегертки мен куьрес юритуьв, кокыслар маьселеси, ерлерди арендага алып кулланувшылар арасында соларды оьз уьстилерине аьлиге дейим де закон бойынша беркитпеген аьдемлер барлыгы акында да айтып озды.
Йыйында эндигиден армаган налоглар йыювга аьр авыл еринде бас маьне берилмеге эм бас аьрекет этилинмеге кереги айырым белгиленди. Сонынъ акында район етекшисининъ токтасы кабыл этилинген. Ол тек закон талабы тувыл, ол заман шакырувы, неге десе, йогарыда белгиленгенлей, налоглар – экономика булаклары, экономика – яшавымыздынъ бас негизи: ол болмаса, баска яшав тармаклары акында соьз юритпеге де туьспеек. «Налогларды биз йыярмыз, – деди, соьзин тамамлай келип, М.Аджеков. – Биз сонынъ уьстинде ислеп боламыз. Айтпага, 2017-нши йыл уьшин биз налогларды артыгы ман йыйганмыз. Бизде баьри зат та аядынъ уьстиндегиндей коьринип туры. Исленъиз, йыйнанъыз, патшалык власть органлары бар, керек болса оларга язынъыз, биз сизди колтыклармыз. Баьрине де айтаман: меннен алып баьриси де налоглар тоьлемеге борышлымыз».
М.Ханов.
