«Шоьл тавысы» газетасынынъ редакциясы ман «Алданганлар» («Обманутые») деген документальлик фильми (фильм эки кесектен туьзилген) салынды. Фильмди «Шоьл тавысы» газетасынынъ сайтында карамага болады.
Бас деп фильмнинъ авторы Эльмира Кожаева акында хабарлайык. Бу онынъ уьшинши уьйкен иси болады. Онынъ биринши аьзирлеген иси – ол «Кадрия» деген фильм. Фильмде белгили ногай шаири Кадрия Темирбулатовадынъ яшав йолы эм яратувшылыгы акында хабарланады. Бу сыдыралардынъ авторы – мага да, фильмнинъ премьерасында Кадриядынъ тувган Ногай районында болмага бакты буйырды. Фильмди караган аьр бир аьдем, оны оьз юрегиннен оьткерди. Яйнап турган яс шагында Кадриядынъ капылыстан яшавы уьзилуьвине ногай халкынынъ кайгырувын, кыйналувын сездим. Кадрия оьзининъ дуныядагы маьнели мырадын, ойын толтырып, яшавга айландырмага уьлгирмеди. Фильмди каравымда, ярасык шешекейли кырдынъ, Ногай шоьлининъ оьз кызы акында юрек сызлап кайгыратаганы сезилди. Шоьлдинъ, савлай ногай халкынынъ, болган кыянатлыктынъ ашылмавы, онынъ сонъына дейим еткерилмеви, аьдилликтинъ енъмеви уьшин, оькпеси уьйкен. Кыянатлык бойынша тергев исин юритуьв сонъына дейим еткерилмеди.
Эльмирадынъ экинши «Алданганлар» («Обманутые») деген фильмининъ биринши кесегин алып карайык. Мунда автор туьрли аьеллер акында хабарлайды. Баска аьеллердей болып, оларда да наьсипли такыйкалары да, авыр шаклары да болганлар. Ама ата-аналар оьз аьвлетлери Сирияга кеткенлери акында билгенде, оларда баьри зат та бирден уьзилди.
Бир кесек заманлар ишинде алдав йоллары ман олардынъ увыллары оьз аьеллерин де аькетедилер. Сондай токтаслардынъ себеби кайдай эм не зат этпеге керек, бу зат уьшин ким яваплы деген соравларга автор явапларды излейди. Себеплер, оькинишке, баьрисине де белгили. 1990- ншы йылдынъ бузылыслары, ясларда кайдай да сенимнинъ болмавы, соны ман байланыста аьдилликтинъ йоклыгы. Мунда сага бирден баьри зат та баска болган, аьр ким оьзине керек затын алып болган, аьеллер бай эм, бас деп, энъ маьнелиси, Кудайдынъ аьдиллиги эм рахимлиги бойынша яшамага болатаган кыралдынъ, яктынъ бары акында айтсалар. Оннан аз калса, оьлгеннен сонъ да ийги яшамага болады деп, соьз беретаган болса. Уьйлериннен кеткен коьплер не ерге туьсееги акында ойлап та болмаганлар. Оларды тувган ериннен, уьйлериннен мынълаган шакырым ерде оьткен шынты согыска, оьлимге йибердилер. Яшавдынъ ызгы такыйкаларында, оьзинънинъ кардаш- тувганларынъды, коьзлеринде коьзяс толган, йибермеге суьймей ялбарып тилеген ананъды, не зат айтаягын да билмей калган, кайгыдан оьзи-оьзин ишиннен ойлар ман кемирген атанъды, таьтли увак-туьекти сатып ал деп тилеген саьбийлеринъди эсинъе алып, ойланасынъ. Шынтысы ман да, олар алданганлар боладылар. Сол коьплеген яслар янларын оьз пайдасын ойлаган кайбир аьдемлердинъ кызыксынувлары уьшин курман эткенлер. Боьтен де олардынъ аьеллерине кыйын болды…
Элбетте, алданганлар – олар, законлар бойынша, Россия Федерациясынынъ ериндеги тыйдажлык салынган организацияларынынъ караклары боладылар. Бу фактлар бойынша бирев де эрислеспейди эм карсы болмайды. Бу ерде моральлик ягы кызыклы. Оьз уьйлериннен Сирия элине йолланган яслардынъ коьбиси, тек онда турып янъылысканы акында ойланганлар. Тек онда олар оьзининъ эм оьзлерининъ артыннан теренликке тарткан тувган-кардашларынынъ аьли акында анълаганлар. Караклардынъ кашкыншылар уьшин лагерьлерде ерлестирилген аьеллерининъ авыр аьллерине, айтпага, олар шынты тутнаклар болады, карамага бек авыр. Сирия элинде белсенли согыс аьрекетлери коьпте болып оьттилер эм бу республикадынъ оькиметине соравды тешкеруьвли карамага керек.
Сол ок заманда Россия еринде аьли де бир де коьрмеген уныклары ман йолыгыска келген атай эм тетейлерининъ суьйинишин коьруьв юректи бек телезитеди эм навасызландырады. Саьбийдинъ тувган- кардашлары ман ювыклыгын аянлав да уьйкен маьселе тувдырады, коьп бетинде ДНК тестлерин этпеге де туьседи.
Фильмнинъ экинши кесегин караган сонъ, оьз саьбийлеримиз бен йыйы хабарласпага, олардынъ маьселелерине эс берип тынъламага, маьне бермеге керекпиз деген, тамамга келдим. Баьриси де бир заманларда минсиз дуныядынъ ойы, мырады ман авырып тайганлар. Оькинишке, минсиз дуныя болмайды, солай болып савлай дуныя аьдиллиги иелик суьрген ери де йок.
Балаларымыз сол затты эрте анъласа, яшавда оларга енъил болаягына соьз йок. Оьз аьвлетлеринъизди сакланъыз.
Эскертпе:
Эльмирадынъ фильмининъ экинши кесегининъ салынувы эм экранизациясы ягыннан караганда, соьзсиз де, энъ ийги куллыгы болады.
Болса да, бу фильм авторга бек кыйын берилди. Фильмнинъ аьзирленуьв тарихин биле турып, Эльмира сол исинде коьп кыйналувлардан оьтти деп, айтпага боламан. Оны Сириядагы лагерьге туьрли себеплерден йибермедилер, ама ол оьзининъ тиресуьвли эм каныгыслы кыйыны ман фильмди сонъына дейим тамамлады.
Рустам Джалаков,
«Елдаш» республикалык газетасынынъ бас редакторы.
Суьвретлерде: «Алданганлар» фильмининъ авторы; фильмнинъ премьерасы.
