Аьдетли элдинъ – аьдеми онъар __________________
Атайларымыздан калган ийги соьзлер аз тувыл эм аьр бирисине, яшав бойынша, кашан айтылган болса да, орын табылады. «Аьдетли элдинъ – аьдеми онъар», – деп те босына айтылмаган. Аьдет йорыгын туткан аьдемнинъ тербиясы да, яшав йолы да баска болаягына бир шек те йок.
Бурыннан алып бизим атайларымыз, тетейлеримиз, оьзимиздинъ ата-аналарымыз да ийги аьдетлер йорыгында тербия алганлар. Оьзим де аьвелгиден келген аьдетлер тутылатаган заманларды аз болса да, наьсипке, коьргенмен. Аьлиги заманларда да аьдетлер тутылмайды деп айтып та болмайман, ама биревлер эскиргенге эсап болып, мутылып барадылар, солардынъ орынларына янъы, бизим миллетимизде болмаганлар, баска тав миллетлерге доьнип, шыгадылар.
Аьдемлердинъ кайтип ярасык болып курылатаган уьйлери тек дуалар этпеге, уьйден оьли шыгармага салынгандай болып каладылар, неге десе биз уьйлеримизде тойлар да, бир шатлыклы шаралар да озгармаймыз.
Аьли мен оьз окувшым ман боьлиспеге суьетаган ойым дуалар акында. Кызыксынган, сол бурынгыдан келген аьдет йорыгын билетаган аьдем де оьз ойы ман боьлисер деп ойлайман.
Биз дуаларга барамыз, аьли сол дуада коьрмеген аьдеминъ калмайды, 20 ясындагы яс та, 80 ясындагы карт та барады. Мен кишкей заманымда (айлак та кишкей, эмизлик сорыган заманымды айтпайман, бир 3-4 классларда окыйтаган эдим) эсимде, энем дуаларга баратаган эди, олар балалар да еритпей эм оьзлери тек орам яс- уьйкенлери болып баратаган эдилер, сол да орам ман атлы юрип шакырганнан сонъ. Аьли болса, аьдемлер дуаларга юмалап аьзирлик коьредилер, бир-бирисиннен сорап, йыл дуа болса, алтынга дейим де алынып элтеледи (баьри ерлерде болмаса да, арада сондай хабарлар да боладылар). Дуаларда эртеректен барып, хатынлардынъ, эр кисилер де олардан коьп калмайдылар, хабарлавлары ша, сол шакларда туьрли занълары ман, заманга келисли телефонларынынъ шакырувлары ша, элбетте, терислик.
Дуаларда салынатаган зыяпетлер ше, аьли уьшин тайып баргандай да коьринеди. Ол да авыл имамлардынъ, билимли аьлимлердинъ айтувы ман, куьш салувлары ман болаятыр.
Меним айтаягым ол да тувыл. Бир дуага барып олтырганда мага сонъгы ой келип кетти. Белки, бу ой меннен баскага да келетаган болар. Бизим атайларымыз, анайларымыз алдынларда дуаларда столларда олтырмайтаган эдилер. Мен билип, ерге бир каты клеенка тоьселип, ортасына тоьгерек бавырсаклар салынып, сорпа, дуьги берилетаган эди. Меним ойымша, белки сонынъ акында бир ерлерде язылган болса да ярайды, тек мен сондай булаклар ман таныс тувыл, аьдемлердинъ ерге энъкейип, сорпа ишуьви де, Алла Таалага берекетти бергени уьшин разылыктыр. Аьли болса, бир муьсиревсиздей болып, канъкайып, столга, сол да тизге дейим ететаган болса, калай тоьмен деп, соьйленип, олтырамыз…
Коьп ерлерде болып, ясуьйкенлердинъ авызларыннан: «Алдынларда дуада бавырсакты авылдынъ энъ де ясуьйкен хатыны писирип баслайтаган эди», – деген соьзлерин эситемен. Аьли болса, белсенли яслары баслайдылар эм писирип те бередилер. Тоьрде олтырып, оьткен оьмирдинъ ийги аьдетлери акында соьйлеп туратаган ясуьйкенлери: «Биз заманында эткенмиз», – деп олтырып турадылар. Сол заманларда да олар ясуьйкенлер санына кирген болаяклар? Аьлиги яслар бир куллыктан да коркпайдылар эм кажынмайдылар, тек ясуьйкенлердинъ маслагаты болып калмай, ийги аьдет йорыклар да тутылса экенлер. Аьлиги заманларда дуаларда бавырсак писируьв «платный» буйымларга да киретаган ерлер бар. Ол ша айлак эрши аьдет, савап казанмага заман да, ер де калмайды…
Г.Сагиндикова.
