Куьннинъ коьзи куьнъирт аспаннан ерге саьвлелерин таслайды, ама язлыктынъ сувык куьнлерининъ бириси коьнъилди де мунълы этеди. Буьгуьн бизим йолымыз белгили ногай суьвретшиси, уллы ердесимиз Сраждин Батыровтынъ кишкей Аталыгы – Вышеталовка авылына.
Мен ялгыз тувыл, янымда Сраждинди ийги таныган Россия Федерациясынынъ ат казанган маданият куллыкшысы Нарбике Арслан кызы Муталлапова, журналист Елена Якуб кызы Жукова. Мага таныс тувыл йоллар ман барамыз, йолдасларым Сраждинди эске аладылар. Мен тек журналист тувыл, яратувшылык аьдем болганга коьре, олардынъ сеслеринде кайгыды да сеземен. Оькинишке, Сраждинди мен оьзим танымаганман, ама аьр заманда да меним эсиме онынъ акында Зухра Шандиева хабарлаганы туьседи. Сраждин дуныядан анъсыздан кетти, сога да Зухра бек кыйналды. Аьли ойлайман, оьзи де оннан кеш калмады.
Алдымызга «ногай» йоллар да карсы келеди, сол ян-якка шашыраган йоллар ман кетип, бир неше кере адасып та алдык. Сол заман мага Лена айтады: «Сраждин сени оьзи юрген йоллары ман айландырып юри». Мен ойлайман: «Сраждин ша бу йоллар ман яяв юрген».
Вышеталовка авылынынъ орта бетлеринде Сраждин Батыровтынъ баннери илинген. Авылшылар оьзлерининъ белгили ердесин эсине алатаганына сол да шайыт болады. Авыл уьйкен тувыл, бир эки туьрли авылга келгендей боласынъ – ызлы-ызыннан орынласкан кишкенекей саманлы ногай уьйлерден сонъ уьйкен янъы салынган уьйлер коьринеди. Кырда юрген ясларымыз салатаган болса ярайды авылда уьйкен уьйлер. Сраждин Батыров тувып-оьскен уьй йок, сол ер бос болып туры. Биз йорык мезарга айдадык. Сонда кирген ерден коьп узак болмай салынган Сраждин Батыровтынъ сынтасына янастык. Сол сынтас баска бас казыклардан туьрли. Онынъ бас бетинде оьрнеклер ясалган, энъ де уьйкен оьрнек тап куьндей болып коьринеди. Нарбике Арслан кызы тасты сыйпайды, мага коьре ол Сраждин мен соьйлейди. Ким биле, белки оьз ойлары ман, суьйиниши мен, кайгысы ман боьлисетагандыр. Кайгысын да, куванышын да бирге боьлискен аьдемге ювык аьдемди йойытпага кыйын. Тап куьннинъ коьзи саьвлесин шашса да, юректи йылытпайды, юрек дертин таркатпайды.
Мезардан шыгып, Сраждиннинъ карындасы Вайдат уьйине келдик. Янъыларда ювык аьдемин йойыткан кыскаяклы бизди коьрип, бузылды. Юма шай иштик, Вайдат пан хабарладык. Ол кайгы акында айтады, меним юрегиме онынъ соьзлери тийди, оьз аьптелеримди йойытканым эсиме туьскенде, сосы хатын ман ювыклыгым бардай коьрдим, мендей болып, ол аьелинде кишкей болган деп ойлайман, яшав сондай – кишкейлерге уьйкенлерди коьрге салмага туьседи. Сраждин айлак яслай кетти, онынъ карындасынынъ кайгысын юрегимнен оьткерип, оьз аданасларыма узак оьмир тиледим.
Сонъ йолымыз Тарумов районынынъ Новодмитриевка авылына кетти. Бу авылда Сраждин Батыровтынъ 70 йыллык мерекесине багысланып, шатлыклы шара озгарылды, шара Тарумовка авылынынъ орталык район китапханасынынъ директоры Лариса Горохова ман Новодмитриевка авыл орта мектебининъ директоры Гульмира Манаповадынъ коьтергишлеви мен уйгынланган. Шарада «Тарумовский район» МР аькимбасы Александр Зимин, маданият боьлик етекшиси Гульнара Самедова, СМИ ваькиллери, Ногай районнан конаклар – Россия Федерациясынынъ ат казанган маданият куллыкшысы Нарбике Арслан кызы Муталлапова, журналист Елена Якуб кызы Жукова катнастылар. Кешлик юритуьвшилер Сраждин Батыровтынъ яратувшылык эм яшав йолы акында хабарладылар. Келген конаклар да суьвретши акында оьз эскеруьвлери мен боьлистилер. «Онынъ янынынъ тири булагы» деп аталган концерт программасында ногай патшалык фольклор-этнографиялык «Айланай» ансамбли, йырлавшылар Алибий Романов, Фатима Нурлубаева, Гульфия Кокоева, Асан Джуманбетов катнастылар. Мектеб окувшылары ятлавлар окыдылар, йырлар йырладылар. Сраждин Батыровка багыслаган ятлавын Тарумов информационлык орталыгынынъ директоры Леся Прокопенко окыды. Шарады тамамлав соьзин Лариса Горохова айтты. Ол шарады уйгынлавда коьмек эткенлерге, уллы Сраждин Батыровты сыйлап келген конакларга разылыгын билдирди, келеекте де Тарумов эм Ногай районлары арасындагы катнаслыкты тутув амаллары алынар деп сеним этти.
Мени Сраждин Батыровтынъ тувып-оьскен ерлерине барувым коьп ойландырды. Кайдай уллы аьдем болган Сраждин, тири заманда сол уллылыкты анълаганлар да, анъламаганлар да болгандыр. Зейинли, талаплы аьдемлеримизди тири турганда сыйлап болсак экен. Сол барувымнан сонъ ойладым, заман тавып, Мурат Авезов пан хабарламага, куьшли сеси мен айтылган ятлавларын тынъламага, Магомет Кожаевтинъ яшавы, яратувшылыгы акында хабарларын, Тахир Акманбетовтынъ аьвелги акында таварыхларын эситпеге, Фарида Сидахметова ман суьйим, алаллык акында соьйлемеге барсам ийги болар эди. Бирев де билмейди, танълагысы куьн кайдай болаягын, тек аман турсын баьриси де. Арада бир тувыл, халкымыздынъ оьктемли, данъклы аьдемлери мен тез-тез рассак экен.
Меним яшавымда тагы да бир маьнели оьзгерис болды – мен шоьлимнинъ белгили увылы Сраждин Батыровтынъ уллылыгына, онынъ яшавына, яратувшылыгына тагы да бир кере юрегимнинъ сезимлери мен тиймеге амал таптым.
Г.Бекмуратова,
Россия Язувшылар союзынынъ агзасы.
Суьвретте: С.Батыровтынъ камырында; Новодмитриевка авылынынъ мектебинде.
