Ставрополь крайынынъ Карамурзай авылы зейинли аьдемлерине бай. Буьгуьн окувшыларымызды авылдынъ оьнерли аьдемлерининъ бириси – камышы аьзирлевдинъ устасы Тимур Юсуп улы Киреев пен таныстыргымыз келеди.
Тимур Юсуп улы Карамурзай авылында тувган, Балахоновское авылынынъ 6-ншы номерли мектебин битирген. Атасы Юсуп Мусса улы сол мектебте завхоз болып куллык эткен, анасы Людмила Иван кызы Карамурзай авыл мектебинде эсап дерисин окыткан. Мектебти окып биткен сонъ, Тимур Ставрополь патшалык университетининъ физика-математика факультетине окымага туьскен. Окувын кутарып, аьскер сырасына эр борышын толтырмага йол алган. Коьп заман озбай, ол Ставрополь каласынынъ МВД управлениесинде аьрекетлеп баслайды эм, «Юриспруденция» кесписи бойынша экинши йогары билим алув мыратта, КЧГТА-га окувга туьседи. Бес йыл ол ясы етпегенлер ислери бойынша инспектор болып куллык этеди. 2020-ншы йылда Ставропольде Сырт Кавказ Федераллык университетининъ «Регионлык экономика» кесписи бойынша магистратурады битиреди. Тимур Юсуп улынынъ капитан дережели аты да бар. Ол уьйленген, аьлейи мен эки кыз тербиялайды.
Куллыктан бос заманында Тимур камышы ясав ман каьрлейди. Камышы – аьлиги заманда да ногайлардынъ яшавында маьнели белгилердинъ бириси. Оны коьплеген уьйлерде, аьли атлары болмаганларда да, коьрмеге болады.
Тимурдынъ айтувына коьре, камышы ясавга кызыксынув ога уьйкен атайыннан (прадед) коьшкен.
– Уьйкен атайым Юсуп терилер мен каьрлеген, оларды ювган, асыллаган, атка керек яракларды: ювенлер, камытлар, сыбырткылар, бидаркелер, таьшенкелер, арбалар ясаган. Сол затларды ол ялгыз этпеген, аьдемлер тутып, оларга куллык берген, кыскаша айтканда, онынъ ярастырылган производствосы болган. Сонъ властьке большевиклер келип, коьплерге «кулак» деген ат тагып, онъайлы яшайтаган аьдемлердинъ баьри болган затларын тартып алып, оьзлерин де алып кеткенлер. Солардынъ арасында меним карт атайым да болган. Соьйтип, атайым сес-хабарсыз йок болган. Аьлиге дейим де бирев де онынъ бактысын билмейди. Атайымнынъ сол заманда 4 баласы болган – уьш кызы эм бир увылы. Увылы – ол меним атайым Мусса. Кызларынынъ атлары: Кулизар, Зорым, Кушлихан. Балалар атасыз калганда, оларды Джегутага балалар уьйине ерлестиргенлер. Кызлардынъ уьйкени Кулизар тувган авылы Карамурзайга эрге барганда, синълилерин эм аданасын да оьзине аькелген, – деп хабарлайды Тимур.Тимурдынъ тербияланувында атайы Мусса эм тетеси Насыпхан уьйкен орынды тутканлар. Тимур балалар бавына бармаган, дайым олар ман болган. Баладынъ анасы орыс болса да, атайынынъ шалысувы ман ол ногай тилин уьйренген.
– Олар кишкейден мени мен тек ногай тилинде соьйлегенлер. Сол зат уьшин мен оларга бек разыман! (Яткан ерлери ярык болсын). Атайым Балахоновское авылында бас механик болып куллык эткен. Мен аьли де кишкей заманда, ол тийисли тыншаювга шыккан эди, ама аьр куьн сайын куллыкка деп эрте турып уьйренген аьдем, тыншаювга шыкканда да тынышына олтырып билмеди. Уйкымнынъ арасында атайымнынъ мотороллерининъ сесин эситип, орамга шавып шыгатаган эдим эм кийинип, атайым ман сав куьнимди озгаратаган эдим. Бирге кайда тек бармайтаган эдик: коьгоьлен шалмага, трактор бригадасына, кой коска, темир уьйге (кузня), сондай болып, сувга туьспеге де баратаган эдик. Сол затлардынъ баьриси де меним эсимде сакланганлар эм бала шагымнынъ наьсипли шаклары боладылар, – дейди Тимур.
– Аьзирлеген камышыларымды эстеликке савгаламага суьемен. Меним куллыгыма ийги белги берселер, сол зат мени кезуьвли камышыды ясамага даьврендиреди. Йыллар озаяклар, ама савгады алган аьдемде эстелик сакланаяк, ол мени ийги соьз бен эскереек. Уьйкен атайым териден атка керек затларды аьзирлев мен каьрлегени эм сол ис пен кызыксынув меним канымда да бар экени акында атам мага бир тувыл, коьп кере айткан. Бу куллык мага бек ярайды, ол аьдемди тынышсызландыратаган туьрли ойлардан алдандырады, онынъ янына рахатлык береди. Шыдамлыгы, шалыскырлыгы болган аьдем ога тез уьйренеди. Келеекте меним куллыгыма тийисли баа берилеек те болар, ама аьли болса, мен эткен затларымды сатпайман, оларды тегин беремен, савгалайман. Ногай аьдетлери мен келисте мен аьзирлеген камышыларыма тукым тамгаларын кондыраман. Атама меним оьнершилик ислерим бек ярайтаган эди эм ол да оларды танысларына савгаламага суьетаган эди. Атайым мени мен оьктемсийтаган эди, янъыларда ол дуныядан кешти, яткан ери еннетли болсын, – дейди Тимур.
Тимур Ставропольде яшайтаган ногайлар ямагатшылыгынынъ сырасында.
– Меним бас куллыгым бар, оьнершилик пен мен тек бос заманымда каьрлеймен, – дейди Тимур. Аьр миллет камышыды туьрлише аьзирлейди эм оны этетаган уста ман да коьп зат байланыслы. Мен «Шорник» деп аталатаган Интернет куьпке киремен.
Тимур алдыга каратылган оьнершилик мыратларын салады. Ол ювенлер этип уьйренмеге суьеди. Оны аьзирлевде де Тимур толы оьнершилик болымлыгын кулланаягында шекленмеймиз.
– Аьдем бир ерде токтап турмага керек тувыл, ол оьсуьв йолы ман бармага керек. Кайысшыдынъ кызык- лы исин яс аьдемлер алып бараягына ынанаман, – дейди Тимур.
М.Матакаева.
Суьвретте: Т.Киреев аьели мен.
