Халкымыздынъ коьрнекли аьдемлерининъ бириси, оьзининъ аьдемшилиги мен, ийги хасиетлери мен, эткен исининъ тазалыгы ман, аркасына арткан куллыгынынъ бай емислери мен авылдасларынынъ коьнъиллерининъ тоьр бетинде орын алган Акманбет Муса увылы Сангишиевти районда танымаган аьдем йок болар. Атагы-даны шыксын деп ол омырап бараяткан уьйден балады шыгарып, аман акалмаган яде Геростраттай болып Артемида храмына от салмаган – ол оьзининъ куьнле-куьнлик исин намыслы кепте бажарып турган, катнаскан аьдемлерге туьз ниет пен караган.
Тувган Нариман авылында, 8 классты кутарып, А.Сангишиев Махачкалада авыл хозяйство техникумынынъ зоотехния боьлигине туьседи эм оны уьстинликли кутарып келип, Куьнбатар авылында кесек заман кесписи бойынша ислейди. Аьскер сырасыннан келген сонъ Нариман авылына кайтып келеди эм «Путь Ленина» совхозда племучетчик, сонъ боьлик зоотехниги болып куллык этеди.
– Ис йолым басланган аьсерде абырайлы аьдемлер, фронтовиклер Казбий Ярлыкапов, Алимхан Асанов, Зейнулла Кокоев насихатшыларым болып, мени кеспи усталыгына да, аьдемлерди танып билуьв, олардынъ коьнъилине етип билуьв сулыбына да уьйреткенлерине бактыма разы, – дейди буьгуьнлерде Акманбет Муса увылы насихатшылары ман оьктемсип.
Хыйлы заман Акманбет Муса увылы совхозда селекционер-зоотехник болып куллык этеди. 1982-нши йыл КПСС район комитетининъ онълавы ман «Путь Ленина» совхозга бас зоотехник болып барады. Оьзине тапшырылган куллыкты намыслы кепте толтырып уьйренген специалист бу орында да етимисли аьрекет коьрсетеди. Соны ман бирге аьдемнинъ яшавы калай да туьрленмеге болады экен.1987-1988-нши йыллардынъ ишинде А.Сангишиев конференцияда совхоздынъ исши комитетининъ председатели болып сайланады, сол ок йыл оны (совхоздынъ зоотехникалык аьрекетин куьшлендирмеге, онъламага кереккен болса ярайды деп ойлайман) КПСС РК совхоздынъ бас зоотехниги куллыгына кайтарып салады. 1988-нши йыл Акманбет Муса увылын «Путь Ленина» совхоздынъ парткомынынъ секретари этип сайлайдылар. Бу ерде айтып озув керек деп ойлайман: биревлерди тез арада бир куллыктан босатып, баскасына саладылар, оьзине тапшырылган исти тийисли кепте этпейтаган болганы уьшин, А.Сангишиевти болса оьз куллыгын йогары дережеде бажаратаган болганына аьне орыныннан алып, баска орынга салганларын билемен. Бу куллыкта агавымыз СССР бузылганша, 1991-нши йылга дейим ислейди.
Совет власти мезгилин эскерип, Акманбет Муса увылы оьз ойларын ясырмай айтады:
– Ол заман яшав парахат эди: асты-уьсти мен авдарылыслар болмайды, СССР халклары бир-бирисине карсы турмайдылар. Танълагы куьнинъ акында коркыныш пан ойламайсынъ. Аьдемлерге куллык бар. Оьзек те, янъылыслар да бар эди.
СССР бузылып, Россияды Америка, Европа эллери алдында тизине шоьктирген Ельцин келген йылларда А.Сангишиевти совхозда техника кавыфсызлыгы бойынша инженер этип саладылар. Бола-болганлай, ким болса да совхоздынъ бир аькими куллыгыннан тайса, оны техника кавыфсызлыгы бойынша инженер этип салатаган аьдет эди. Сол куллыкта да ол 1 йыл иследи.
Ол заманда Ногай район администрациясынынъ аькимбасы Аскерхан Муса увылы Аджиевтинъ шалысувы ман Бажиган ерлери Ногай районга косылады, ондагы кошарлар районымыздынъ байырлыгына коьшеди. Сулыплы малшы эм уйгынлавшы А.Сангишиевти сонда управляющий этип йибередилер.
1994-нши йылдынъ март айында Ногай районнынъ етекшиси Аскерхан Аджиевтинъ маслагаты ман А.Сангишиев Нариман авылынынъ аькимбасы болып сайланады. Авылдынъ аьдемлерин ийги таныйтаган, аьр бир аьдемнинъ коьнъилин тавып болатаган, авылдынъ, аьдемлердинъ керекликлерин яшавга шыгарайым, халкка коьмек этейим деп таза ниет пен келген Акманбет Муса увылы бу орында уьш болжал ислейди: яшавшылар оны авылдынъ басы этип ызлы-ызыннан уьш болжалга сайлайдылар. Аьлигидегиндей болып, авылдынъ аькимбасын сайлав соравы 11 депутаттынъ колында тувыл эди, ол йылларда аькимбасты савлай авылдынъ аьдемлери сайлайтаган эдилер.
– Кыйын йылларда иследим, – дейди Акманбет Муса увылы сол мезгилди эскерип. – Бюджетте акша йок, аьдемлер де пенсия, кыйын ак алмайдылар. Ама сога да карамастан, авылда балалар бавы, хамам ябылмай куллык эттилер. Сол йыл авылга газ аькелинди. Авыл администрациясынынъ куьши мен школага, балалар бавына газ киргиздик. Батыр-Мурза авылынынъ школасынынъ меканына администрациядынъ куьши мен доьрт класс костык. Сол класслар буьгуьнге дейим де турадылар эм оьз куллыгын этедилер. Бу куллыкларды яшавга шыгарувда район администрациясы да оьз косымын этти.
Агавымыз айтпаса да, мен де оьзимнен косайым. Акманбет Муса увылы ислеген йылларда авылда артезиан казылды,Нариман авылдынъ 100 йыллык мерекеси белгиленди. Мереке, аьдемлердинъ эслеринде калгандай болып, йогары дережеде оьтти. Тек ол йылларда «фейсбук», «вацап» деген затлар йок эди, бир-бирисине мактап билдиргендей.
Бир орында да бирев де минаь ислемейди, эрте-кеш болса да, тийисли тыншаювга кетеди. Шагы етип, Акманбет Муса увылы да, авыл аькимбасы орыныннан тайып, бас деп авыл аькимбасынынъ орынбасары, сонъ маслагатшысы болып куллык этеди.
Мине 5 йылдан артык заман агавымыз Согыс эм куьш органларынынъ ветеранларынынъ советининъ председатели борышын юритеди. Оьзек те, бу куллыкты да ол янын берип толтырады.
А.Сангишиевтинъ оьзининъ айтувына коьре, совхозда специалист болып куллык эткенлер, акырувдан, выговордан, «таяктан» баска мактав коьрмейтаган эдилер. Бизим агавымыздынъ исине де тийисли баа авыл администрациясынынъ аькимбасы болып куллык эткенде бериледи. А.Сангишиевтинъ ызгы йыллардагы аьрекети Дагестан Республикасынынъ Госсоветининъ Сый грамотасы ман, «Сайлавларды озгарувда етимислери уьшин» савга ман, Согыс эм куьш органларынынъ ветеранларынынъ советининъ председатели орынында казанылган уьстинликлери уьшин «Россия патриоты» деген медаль мен белгиленген. Солай ок агавымыз коьплеген ямагат савгалардынъ иеси.
Районымыздынъ оьрметли аьдеми, ис ветераны Акманбет Муса увылы Сангишиевтинъ акында кыскаша хабарладык. Кайсы аьдемнинъ де савлай яшав йолын язаман десенъ, бир китап те аз болаяк, неге десе, поэт айтканлай, аьдемлердинъ тарихлери планеталардынъ тарихлериндей бай.
Магомет КОЖАЕВ.
Суьвретте: А.Сангишиев.
