Уллы Аталык согысы! Йок, болмаган эм болмаяк оннан коркынышлы соьз. Янган калалардынъ оты соьнген, ама савлай аьдемшилик эсинде 1941-нши йылдынъ 22-нши июни тек кайгылы куьни тувыл, ол – Уллы Согыстынъ узак 1418 куьнлер эм туьнлер узагында болган каты эм кан тоьгисли урыслар басланган куьни болып сакланган. 40 миллионларга ювык аьдемлер Уллы Енъуьв уьшин аямай яс янларын бергенлер, ама, бу кайгылы оьзгеристинъ шайытлары болганлар, тек, оькинишке, олар саны йылдан-йылга азаяды.
Сондайлардынъ бириси – согыс катнасувшысы Кошмухамбет Абдул увылы Джентемиров. Бу Нефтекум районынынъ Каясула авыл яшавшысы 2015-нши йылдынъ яй шагына дейим оьмир суьрип, дуныя юзинде 93 йыл яшаган. Сонъгы йылларда да, коьзлери коьрмегенге карамастан, тек ян куватлыгын тувыл, физкультура ман каьрлеп, шаркын да беркиткен. Коьнъилшен, танъ шырайлы аьдем!
1941-нши йыл. Каясула. Военкомат. Язлык шак. Кошманбет Абдул увылына – 18 яс! Алдыда – янга якын ис пен каьрлев, ой-ниетлерин яшавга шыгарув заманы… Мине аьли ол Тувган эли алдында аьскерлик антын берер, эм – …1941-нши йыл июнь айы.
Буденновск каласында 1000 призывниклерден эшелон туьзилген, эм, йолда 7 куьн юрип, ол Молдавия ман Румыния япсарындагы Прут каласына келди. 1941-нши йылдынъ 12-нши июнинде аьскерлик службасын озгарувга уьйретуьв аьрекети юрип турган вакытта К.Джентемировка генерал Беловтынъ 101-нши полкында атларга карав иси тапшырылган.
…22-нши июньде танъга баьрисин де аьдеттегиден баскалай бирденнен тургыздылар. Уллы Аталык согысы басланды!.. Сонъ Украина, Сумская область ерлери. Оннан эшелон болып баьриси де элимиздинъ бас каласы Москва туьбине йибериледилер. Йолда эшелон яв авиациясы астына туьсип бузгышланады. Яв куьллесиннен аман калган аьскершилерди артиллерия полкы йыйып алады.
Соьйтип, авыл еринде тувып-оьскен ногай яс баслап разведчик болады, «тилди» ыслав борышын толтырады эм сонда биринши кере яраланады.
Сонъ бираз эмленип, тагы да давга кетеди. Энди Ржев, Курск калалары. Энди Кошмухамбет Абдул увылы – 405-нши артиллерия полкында савыт-садак командири.
Соьзлер. Санлар. Эс… Баьри затты соьз бен айтып боласынъма?! Эки кере яраланып, эмленгеннен сонъ, тагы та согыс йолларына туьсип, 1-нши Украин фронты сырасында Украина, Польша эм Чехословакия ерлерин явдан босатув бойынша каты урысларда катнасты. Енъуьв куьнин Дрезден каласында йолыкты. Согыстан сонъ бир йыл узагында Украина ерин бузгышланмай калган яв калдыкларыннан тазалавда ортакшылаган.
Эм тек 1946-ншы йылда ата юртын тапкан. 1949-шы йылда Геленджик каласында эки йыллык партия мектебин окып битирген. Сонъында, Орджоникидзе каласында Г.И.Хетагуров атындагы пединститутынынъ тарих факультетинде окып, йогары билимли окытувшы кесписин байырлап, 40 йылга ювык заман Каясула авыл мектебинде билим тармагында куллык этип, авыл балаларын окытув эм тербиялав исине салдарлы косымын эткен. Кошмухамбет Абдул увылы Джентемиров – коьп савгаларынынъ иеси: 23 медаль, Биринши дережели Аталык согысы ордени, Кызыл Юлдыз ордени, Прагады босатув уьшин медаль эм баскалар.
Оьзек те, аьли Каясула авылынынъ бу сыйлы яшавшысы, согыс ветераны арамыздан тайган, ама халк эсинде ол яшайды эм яшаяк. Яшав оьмирининъ сонъында 93 ясына еткен агайдынъ коьзлери коьр- мейтаган эди, болса да авылдынъ ямагат яшавынынъ белсен катнасувшысы эсабында юрип, эл арасында конъилшен, таза юрекли, танъ аьдем болып сакланады. Бирев де мутылмаган, бир зат та мутылмаган!
Н.Абдулхамитова.
Суьвретте: К.Джентемиров.