Кавга, 1941-нши йылдынъ 22-нши июнь айы Совет Союзынынъ яшавшыларынынъ эслеринде энъ де кайгылы эстеликлер мен сакланган. Эскеруьвшилердинъ соьзлери мен, ол йылы яз куьнлердинъ бириси эди. Тек капылыстан сол куьннинъ тынышлыгын, аьдемлердинъ парахатлыгын «Согыс басланды» деген буз темирдей, кайгылы, авыр хабар бузды.
Район военкоматында оьз эрклиги мен Кызыл аьскерине туьспеге аьзир болганлардынъ сырасы куьн сайын оьсип барды. Ногай халкынынъ йигитлерине де 1941-нши йылдан алып Енъуьв 1945-нши йылына дейим, колга савыт-садак алып, кара наьлетли душпаннынъ йолын бувмага карсы шыкпага туьсти. Сол заманларда уьйдегилери мен, ювыклары ман байланыс тек хат пан тутылатаган болган. Онда олар оьзлерининъ фронттагы озгаратаган куьнлери калай барувы акында, кайдай йигитликлер этилгени акында, исси салам йиберуьви акында язадылар. Ол саргайган уьшкил хатларды колынъа алып окысанъ, кайтадан сол заманларга кетесинъ, коьз алдынъа онда язылган согыс суьвретин аькелесинъ эм оларда аьли де согыстынъ, шашпадынъ ийислери барын сезесинъ.
Солардынъ бириси 1944-нши йылда Заур Муса улы Мамаевтинъ колы ман Кожахмед Муллаевке язылган хат болады. Ол саргайган хат мундай сыдыралар ман басланады: «Амансынъма, аявлы досым Кожахмед!
Бириншилей, сизге ак юректен саламымды беремен. Экиншилей, менде баьри зат та аьруьв, соны сизге де йорайман.
Кожахмед, 1944-нши йылдынъ сары тамбыз айынынъ 29-ншы куьнинде сизден открытка алдым. Онда сизинъ ден савлыгынъызды, тунъгышынъыз Сталинбек тувганын билип бек суьйиндим. Ога узак оьмир йорайман.
Кожахмед, эндиги хатынъызда мага Кадыловадынъ, Миаимовтынъ, Иерусалимскийдинъ, Сайфулладынъ эм мен таныйтаган баскалардынъ адреслерин йиберерсиз бе? Баска болып, мага Тереклиде кайсы уьйлер бузылганын, кайсылары кайтадан салынганын, солай болып, Сулу-Чебутлы каналы куллык этеме экенин язарсыз ба? Заруьвден де хат алдым, явабын да яздым.
Эндиги оьзимнинъ акында да язайым. Мен эскадроннынъ парторгы, сол ок полктынъ партбюро агзасы эм солай ок разведка взводынынъ командири боламан.
Янъыларда оьзимнинъ взводым ман душпан касында 20 шакырым ерде болдык эм артка кайтувымызда бир Венгер батальонын буздык эм 80-ге ювык солдатты эм офицерлерди йок эттик. Оьзимиз бен 24 аьскерши эм 2 офицерди ыслап аькелдик. Соннан себеп меним взводымнынъ савлайына басында мени мен Правительство савгасы тапшырылды. Соьйтип, досым, полкымда, дивизияда сыйым, абырайым бар. Меним боьлигим партия иси бойынша полкта биринши деп саналады. Венгер еринде согысып юремен.
Эгер Заруьвди коьрсем, оны оьзиме кавалерияга аькетермен. Кожахмед, мага сизинъ хатты аз язувынъыз аьжейипсиндиреди. Эндиги язганда коьп язарсыз деп ойлайман. Районда аслык нешик, колхозниклердинъ яшавы нешик, артель, кербиш заводы аьрекет этеме экенин эм районда кайдай промышленный предприятие барын эндиги хатта билдиргенинъизди тилеймен. Кожахмед, Эрежеевтен, Мурзаевтен, Куриевтен, Кокоевтен кайдай хабар бар. Венгер яшавшылары бизди шешекей байламлары ман, емислери мен, туьрли аслар ман хош алдылар. Румын аьскери мен бирге аьрекет этемиз. Соны ман аман болып турынъыз, явап саклап тураман. Меннен баьрисине де салам.
Меним адресим: полевой почтасы №69754, «Р», Мамаев Заур Муса увылына.»
Экинши хат та Кожахмед Муллаевтинъ атына 1943-нши йыл Заруьв Муллаев пен фронттан йиберилген.
Онда булай деп язылган:
«Бас деп оьзимнинъ сав экенимди эм ден савлыгым да аьруьв акында билдиргим келеди. Аявлы агам Кожав! Сизинъ хатынъызды 1943-нши йылдынъ увыт айынынъ 27-нши куьнинде алдым эм сол хат уьшин разылыгымды билдиремен. Мени мен бирге касымдагы тенъ-досларым Заритовский, Трубников, Етриков, Даньков та савбол айтадылар. Биз савгады нешик алганымыз сизди кызыксындыратаган да болар? Хабарлар язсанъ айлак коьп. Мунда биз кайнанамызда конакта болгандай олтырып болмаймыз, турмаймыз. Аьскер етекшиси мен бизге душпаннынъ энъ де уьйкен калиберли пулемёт точкасын йок этпеге деген борыш берилген эди. Ол бизим пехотага алдыга йолды буватаган эди. Куьндиз биз йолыгысып, 10-15 шакырым сол сопкага дейим бардык. Бир кишкей токтай берип, мен биринши болып «Ф» гранатасын тасладым, эм сол заман пулемёттынъ атылувы тарс тымды. Биз уьш аьскерши болып тез сопкага атылып пехота келгенше душпан ман атысып турдык. Пехота янасып келгенде, биз олар ман, «Сталин уьшин! Элимиз уьшин!» – деген соьзлер мен явга карсы шаптык. А немчурлер эм руманаитлар болса, савыт-садагын калдырып, дав майданда ян берген, яралы аьскершилерине де карамай, таслап каштылар. Соны ман аман болып турынъыз. Боранбайга, Тихоновка, Соьлтикке салам.
Сенинъ Заруьвинъ.»
Хатлардынъ иелери давда оьзлери мен болган ислерди язып, кан тоьктирген давда яс янларын аямай, Енъуьв куьнин ювыклатувда оьз уьлислерин косканлар. Бу саргайган хатларга 78 йылдан артык болады. Олардынъ иштелиги яс несилге уьйкен асабалык, эстелик эм оьлмес тарих болып калады.
Г.Нурдинова.
