Шобытлы йылга – Терек-йылгадынъ бир тармагы. Ол ногай авылы Сары-Сувдынъ туьбиннен басланып, Ногай шоьлдинъ тоьси мен айлана берип созылып, шоьлдеги баска бир Прорва атлы йылгага косылып, соны ман кушакласкандай болып Каспий тенъизге шугыл йоьнейди.
«Шобытлы» деген соьз, фольклоршы Т.Акманбетов билдиргенлей, «сабытлы» деген соьзден ясалган. «Сабытлы» деген соьз оьзи савыт-садак, шоьл аьскершидинъ савыты, куьрес алаты дегенди анълатады. Йылгадынъ йылтыраган сувы, кылышлай майысып, аьскершидинъ савыт-садагына усаслы болып акканга болар сога сондай аттынъ берилгени. Эдиге-авылынынъ яшавшысы Курман-аьжи Болатов билдиргенлей, «Шобытлы» деген соьз «сув бутлы» деген соьз биригуьвден ясалган. Терек йылгадынъ сувы туьзликте эки айырылып, дав аьдемнинъ кенъ абытына усап, шорылдап шугыл йоьнеген болар.
Бу йылга дав йылларында шоьл халкынынъ кара истен каткан катлы коллары ман казылган. Йылга сувы канъыраган шоьл топырагына ян салды: аьлсиз, сулап яткан туьзлик эсинеп уянды, карув алды, ясарды, эгин ызанлар куралды, ындырлар аслыкка толып, халк коьнъилленди, йырга, сазга, маданиятка талпынды.Той-шатлыкта домбырашылар, йыравлар эгинши халкты яхшылыктынъ куьези мен коьпке аьжейипке калдырды. Шобытлы-йылгадынъ берекетли бойы ман ногай авыллар ерлести. Олар – Сары-Сув, Кыстырылган, Коьккоьз, Арсланбек, Янгиси, Тогас, Янъы (Эдиге), Шобытлы авыллары. Йылга оьзининъ сербет сувын аьр авылга, аьр яшавшыга савгалап калмай, оьзи мен бирге туьрли туьркимли балыкларын да алып келди. Сувда яп-ясыл, ярасык, кешки аксамда саьарли сыр шалган камыс-когады ян-якка янтайтып, сазан, яйын, шортан, майбалык, ала буга, куьмис туьсли уьйир-уьйир шабаклар толкын арасында юздилер.
Аьр уьйде казан буркысып кайнап, кенъ тоьсли ялгав шырылдап даьмли, татувлы, аьдем денинде карув бегиткен аслар сыпырага уьйилди.
А кайдай айткысыз саьар эне эди йылгадынъ бойлары ман, енъил елде аьлемет саз шалатаган камыс-когадынъ аралары ман, эгер туьрли торгай-куслар шакылдап сарнап басласа! Тап касынъда, ясыл камыстынъ энъкейип салпыраган япыракларын миндер этип бир кесек ыспайы торгайлар шугыл шакылдасадылар, баска бир туьрким, йыр шарадынъ алдында давазларын тергегендей, кулагынъа наьвмет куйып сазын созады, кайсы бир ерде савыскан кус оны бирев боьлип коймасын дегендей, тынык авада хабарын такылдатады. Армаганда, кайсы бир бийиктен, белгисиз бир кус арып-талып кайтканын айтады.
«Ювырканынъа карап аягынъды коьсил», – дегенге усап, заманлар туьрленди. Буьгуьнлерде, куьз-кыс шакларда, Шобытлы йылга сербет сувдан кытылса да, яй-язлыкта сувга толып ызанларга етеди, мал, кус ягасында сувсынын кандырады. Келеек куьзге, кыска йылга алтын туьсли, бойлы, онъ биткен камыска толады. Бавырды туздай ашыткан куллыксызлыкта йылга авылшыларды арак-арак камыс пан аьжетсизлейди. Ерли яс аьеллер сол камысты орып, юван байламлар этип, уьйимшиклерге уьйип, керексингенлерге савдалык этедилер; уьй-аьеллерин соьйтип саклайдылар.
Шобытлы йылга – сонынъ ягасына конган ногай авыллардынъ яшавы, берекети, куьези.
А.Капланов,
Эдиге авылы.