Йыл сайын элимизде Мелиоратор куьни тамбыз айынынъ биринши каты куьнинде белгиленеди. Мелиоратордынъ кесписи кереклилердинъ бириси, боьтен де бизим сувсыз кургаклы Ногай шоьллигимизде. Бу тармактынъ куллыкшылары язда аявсыз куьннинъ иссилиги астында, куьздинъ елли куьнлеринде, кыста эм язлыкта, кыскасыннан айтканда, савлай йыл узагына кырда ислейдилер. Сога коьре, мелиоратор исин табиатты, шоьлдинъ ясылланганын шынтылайын суьйген аьдемлер сайлайдылар.

«ДР Минмелиоводхоз» ФГБУ Ногай филиалы сувгарылатаган 6097 гектар ерлерде Караногай сувгарув-сув йиберуьв тармагын канагатлайды. Сувгарув уьшин сув Терек-Куми татавылыннан Караногай бутагынынъ магистральли татавылы бойынша алынады. Караногай бутагынынъ узынлыгы Ногай район еринде 62, 1 шакырымга етеди.
Сувгарув уьшин сувды уьлестируьв узынлыгы 32,1 шакырым болган хозяйстволык аралыгындагы татавыл КВР-3 бойынша толтырылады. Бу татавылга 4 мынъ гектар сувгарылатаган ер беркитилинген.
«ДР Минмелиоводхоз» ФГБУ Ногай филиалынынъ балансында узынлыгы 88,2 шакырым болган Караногай коллекторы турады. Баьриси Ногай филиалынынъ балансында узынлыгы 218, 6 шакырым болган хозяйстволар араларындагы сувгарув эм коллекторлы-дренажлы тармак эм 91 гидротехникалык алатлар турадылар.
«ДР Минмелиоводхоз» ФГБУ Ногай филиалында 27 куллыкшы Сафар-Али Сарсеевтинъ етекшилиги астында аьрекетин бардырадылар.
– Йыл сайын организация куллыкшылары сувгарув татавылларды ылайдан тазалайдылар, кыс куьнлеринде бузылган татавылларды ярастырадылар, солай ок оларды куваклыклардан эм баска оьсимликлерден тазалайдылар. Оннан оьзге де куллыклар аз тувыл. Татавыллар неше де йырыладылар, сол саялы авылларды сув алмага болады. Йырылган сувды аьрекетлеп токтатпаса, сонъ оны ябув бек кыйын болады.
Йогарыда белгиленгенлей, районымыздагы 6097 гектар сув йиберилетаган ерлерден 2,4 мынъ гектар ери кулланылмай калады. Сув йиберилген ерлердинъ кулланылмай калувынынъ бас себеби –хозяйстволар ишиндеги мелиоративлик тармагынынъ осал аьли. Коьп хозяйстволык татавыллар эм гидротехникалык алатлар осал аьлде. Сол себептен сув йиберуьв уьшин хозяйстволар ара татавылларында уьйкен тиревлер курув керек. Тек ызгы йылларда хозяйстволар араларындагы сувгарув тармагынынъ ортак аьллерин ийгилендируьвге каратылган ымтылыс сезилип басланган, айтпага, озган 2020-ншы йыл узынлыгы 9,4 шакырым болган Караногай бутагынынъ магистральли татавылын эм 7,6 шакырым узынлыгы болган Караногай коллекторын ылайдан тазалав бойынша куллыклар юритилди. Оннан оьзгелей, «Ставропольмелиоводхоз» ФГБУ Буденновск филиалында аьрекетлеген ис йолдасларымыз бан Ставрополь крайынынъ Нефтекум районынынъ ериннен оьтетаган татавылдынъ бас кезеги Караногай бутагын ылайдан тазалавдан тура куллыклар этилинген. Бу этилинген куллыклар мелиоративлик тармагынынъ сувгарув шагында сув ман токтавсыз канагатлав амалларын ийгилендирдилер.
Соьйтип, уьстимиздеги 2021-нши йылда магистральли татавылынынъ Караногай бутагынынъ 13,9 шакырым ерин эм Терекли-Мектеб авылынынъ ишиндеги коллекторын ылайдан тазаламага ниетленемиз.
Бу йыл сувгарув шагы, озган йыл ман тенълестиргенде, бираз эрте ашылды. Буденновсктагы филиал ман туьзилген келисуьвге коьре сув коькек айынынъ 21-нши куьнинде йиберилди.

Аьллерди ийгилендируьвге каратылган ымтылыс пан бирге шешилуьвди куткен соравлар эм исимиздинъ барысында йолыгатаган маьселелер де аз тувыл. Айтпага, бакшаларда карбыз яде баска елеклер, ясылшалар шашкан яшавшылар оларды сувгарар ниет пен, татавылларды йырадылар, соны ман Уголовлык кодексининъ 65-нши статьясынынъ 9-ншы пунктын бузадылар. Сол терисликти эткен аьдемлер тергелеек эм олар эткен зыяннынъ оьлшеми белгиленеек.
– Мен оларга тилек саламан, сувгарылмага керек ерлериннен тура, заманында март-апрель айларында аьризе бермеге эм келисуьв туьзбеге. Сол бизге сувгарув шагында не шаклы сув керек болаягын эртеректен билмеге амал берер. Олай болмаса, бу аьдемлер келисуьв туьзген эм бакшаларын сувгарар уьшин акша тоьлеген баскалардынъ сувын кулланадылар. Бизге не шаклы сув керекли болаягын эртеректен билуьвдинъ де маьнеси уьйкен. Татавылларга коьп сув йиберилсе, олар йырылып авылларды сув алмага болады. Экиншилей, кулланылмаган сув татавыллар ман тенъизге карап кетеди.
Караногай бутагынынъ магистральли татавылынынъ толы кепте ислеви уьшин онынъ эм Караногай коллекторынынъ участогын ярастырув керек. Солай ок, сув саклайтаган коьл курылса да, бек ийги болаяк.
996-ПК-1183 ПК-дагы узынлыгы 18,7 шакырым болган Ногай коллекторынынъ участогы буйрат кумларыннан кетеди эм коллектордынъ тоьмендеги участокларына олтырады, сол саялы коллекторынынъ дамбасы йырылувыннан эм янындагы мал багылатаган ерлерди, соны ман бирге «Макат-Северный Кавказ» газопроводтынъ участогын сув алувдан тура кавыфлык тувады.
Ярастырув бойынша этилинген куллыклар Ногай районынынъ авылхозяйстволык производствосына табиаттынъ онъайсыз куьшин осаллатпага, ердинъ онъайлыгынынъ тоьмен болувын токтатпага, аслык онъысын коьтермеге ярдам этер.
Белгиленген объектлерди курув эм ярастырув бизим алдымызда турган маьнели соравларды шешпеге коьмек этер эди, сонынъ сырасында сувгарылатаган 6097 гектар ердинъ оьлшемин тагы да оьстирмеге, – деп куллыгы акында хабарлайды Сафар-Али Сарсеев.
Сафар-Али Алимханович 2018-нши йыл «ДР Минмелиоводхоз» ФГБУ Ногай филиалынынъ етекшиси этип беркитилинген. Муннан алдын ол «Ногайский район» МР администрациясында «Яслык» яслар орталыгын бир неше йыл узагында етекшилеген. Кайсы тармакта аьрекетлесе де, Сафар-Али Сарсеев куллыгын йигерли бардырады. Озган йыл «ДР Минмелиоводхоз» ФГБУ Ногай филиалына экскаватор-погрузчик эм УАЗ Патриот коьлиги берилген. Организация етекшиси коьп йыллар узагына намыслы исин толтырган куллыкшыларын белгилейди. Олардынъ сырасында Каирбек Межитов эм Таждин Зарманбетов акында кыскаша айтып озайык.
Каирбек Межитов мелиорация тармагында оьзининъ ис аьрекетин 1976 -ншы йыл бас инженер болып баслаган. Ийги иси уьшин ол «ДР Минмелиоводхоз» ФГБУ Ногай филиалынынъ етекшиси этип беркитилген. Етекшидинъ исин Каирбек Асанович 1984-2018-нши йылларда бардырган. Аьлиги заман ол филиалда бас мелиоратор, директордынъ орынбасарынынъ исин юритеди.
Каирбек Асановичтинъ етекшилиги мен «ДР Минмелиоводхоз» ФГБУ Ногай филиалынынъ куллыкшылары салынган борышларды уьстинликли толтырганлар, олардынъ сырасында Сый грамоталар ман савгаланганлар да аз болмаган. Каирбек Межитов – ДР ат казанган авыл хозяйствосынынъ куллыкшысы, ис ветераны. Сулыплы куллыкшы республикадынъ кургаклы еринде мелиорациядынъ оьрленуьвине оьз уьлисин косады. Ис йолдаслары сырасында сый-абырай казанган.
Таждин Бекетович Зарманбетов – ис ветераны, Ногай УОС-та 1972-нши йылдан алып тракторист болып ислейди. Ол куллыгына яваплылык пан карайды. Ийги иси уьшин бир неше Сый грамоталар ман савгаланган, солардынъ сырасында РФ Авыл хозяйстволык министерствосыннан да бар.
2015-нши йыл «ДР Минмелиоводхоз» ФГБУ Ногай филиалынынъ куллыкшылары Таждин Зарманбетовты профсоюз комитетининъ председатели этип сайлаганлар. Сол исти ясуьйкен куллыкшы бу куьнде де бардырады.
Биз «ДР Минмелиоводхоз» ФГБУ Ногай филиалынынъ куллыкшыларын кеспи байрам ман кутлап, куллыгында уьстинликлер йораймыз. Олардынъ алдына салынган баьри ниетлери эм борышлары толсын.
Н.Кожаева.
Суьвретлерде: «ДР Минмелиоводхоз» ФГБУ Ногай филиалынынъ куллыкшылары.