Ер юзиндеги аьр аьдемнинъ яшав оьмиринде эки энъ маьнели оьзгерислер орын табады: дуныя юзине энуьв эм, халк айтканлай, туз-даьми биткенде, ян беруьв. Бу эки оьзгерислер ара – инсаннынъ савлай яшав оьмири. Бир-бир аьдемлер, тоьбеден язылган ман келисте, узак яшав оьмирин оьтедилер, баскаларда ол кыска болжаллы болады, ама аьдемлер оьз яшавында оьлееги акында ойды, аьдеттегинше, кери ийтейдилер, дайым яшаякпан деген ой ман бийленип. Ама, эрте-кеш болса да, ювыгы, кардашы ян бергени мен байланыслы авыр кайгы аьр аьдемнинъ басына, аьр аьелге келеди эм соны ман бирге ян бергенди ер астына коюв ман байланыста этилинмеге керекли ислер де. Сол ислер ислам динине келисли оьтеме экен? Бу кара кайгыды боьлиспеге келген аьдемнинъ шариаттынъ аьдет-йорыклары ман токтастырылган нызам белгилери тутылама экен?

Бу эм сондай баска соравлар бойынша оьз ойлары ман боьлисип, «Шоьл тавысы» республикалык ногай газетамыздынъ бетинде бизим халкымыздынъ кайбир ваькиллери, боьтен де, кыскаяклылар, кайгылы – яназы, дуа аслар болган куьнлерде оьзлерин юритип болмайтаганы каты айыпланады. Дурысында да солай, соны ман разы болмай болмайсынъ. Айыпка, мынъ кере айыплавга тийисли ондайлар.
Менимше, мусылман динин тутувшы инсаннынъ шариаттынъ аьдет-йорыклары ман токтастырылган нызам белгилерининъ бириси – шыдамлыгы болмага тийисли. Оьлген аьдемнинъ ювыклары, кардаш-тувганлары яназы эм баска дуаларда кышкырып, давазын коьтерип йылап эм бозлап, коьзясларын сувдай тоьгилуьвин тыялмайдылар. Оларды, оьзек те, басына кайгы туьспеген аьдем анъламас, шариаттынъ токтастырылган аьдет-йорыклары ман да ол толысынша келиспейди. Эситемиз ше аьр кайсымыз ондай аьллерде ясуьйкенлеримиздинъ айткан соьзлерин: «Алла-Таалага карсы болма, йыламай, басынъды коьтерип, коьзлеринъди ашып, ян-янынъа карап, кайгынъды боьлиспеге келгенлердинъ аьлхамин алшы, куватым». Ясуьйкенлер биледи бу ерде шыдамлы болмага керегин. Сондай нызам йорыгы бизим ата-бабаларымыз яшаган заманда, оьзек те, тутылган.
Ювыгын йойып, кара кайгыга бийленген аьдемлерди мундай аьллерде коьбиси анълайдылар, боьтен де, басыннан соны озгарганлар. Ама, журналист белгилегенлей, аьдемди ашувландырып, оьз «калыбыннан» шыгаратаган зат: оьмираллага келгенлердинъ мундай ерде оьзлерин тутып болмавы. Олай деген, нызам белгилери, боьтен де кыскаяклылар арасында, бир туьйир де тутылмайды: олар давазын коьтерип, нединъ-болса сонынъ акында хабарлайдылар, эрислеседилер, маскаралайдылар, куьледилер, телефоннан айырылмайдылар. «Кайгы болган уьйге коьбиси коьп дегенде ярым саьатке келедилер. Сол шаклы заман авызды яппага кыйын болаяк?! – дейди журналист. Ушыны ман да, солай тувылма?..
Уьйкен айыплавга тийисли кайгыды боьлиспеге кийинип-ясанып келгенлер де. Бу ерде де мен макала авторы ман бек разы. Кайтип келмеге болады дуа ерге ярасык кийимлерге ясанып, бар алтынларын йылтыратып колына, кулакларына тагып, мине «мени коьринъиз» дегенлей. Ондайлар каты дегенде каты айыплавга тийислилер ямагат ягыннан. Кайбиревлер, боьтен де, ясларымыз арасыннан, «Эдап. Нызам. Аьдет» дегенди анъламайдылар, анълавга да шалыспай, ясуьйкенлердинъ айтканына кулак та аспай.
Бу туьзилген аьл бизим яшавымызда орын тапканына биз, ясуьйкенлер, куьнали тувылмыз ба экен деген сорав тувады менде, эм меним сол соравга явабым йоктай. Сейирге калдырады халкымыздынъ ата-бабалардан алып буьгуьнге дейим сакланган ийги аьдет-йорыкларына буьгуьнги ясларымыздынъ маьне бермегени.
Макала авторы белгилегенлей, дуа болган куьнде уьйип сыпыра туьзуьв де керексиз. Бизим халкымыздынъ коьптен сакланып, несилден-несилге коьширилип, тутылган аьдет-йорыкларына коьре, ислам дини мен келисте, кайгы куьнлерде туьрли ас-сувлар аьзирлев мен бай сыпыра туьзбеге келиссиз. Дуасларда Коран окув, Ораза эм Курман-байрамларда оьлиди эскеруьв, оьмир бойы керексингенлерге садака беруьв дегеннинъ пайдалыгы, оьзек те, артык, журналист айтканлай.
Аьдемнинъ яшав оьмири кыска, эм энъ маьнелиси сол: аьдемшилигимизди йоймайык, яне дуныяга кеткенлеримизге сый-оьрмет этип бажарайык.
Рабият Менлиалиева,
Кумлы авыл китапхана заведующийи.