Ногай район орталыгы Терекли-Мектебтеги уьлке танув музейинде бу куьнлерде Дагестан Республикасынынъ биринши кеспили суьвретшиси Халил-Бек Мусаясулдынъ суьвретлерининъ выставкасы уйгынлы оьтеди. Талаплы, кеспили суьвретши оьзи де яшав оьмирин баска, ят элде суьрди. Ол сонда оьз эрки мен кетпеген деп билдиредилер коьплеген булаклар. Оькинишке, онынъ мейити де Мюнхен еринде калган. Онынъ кайтип оьзининъ тувган якларына кайткысы келетаган болганы акында, онынъ ясаган суьвретлери де тав яклардынъ аьдемлерине, яшав-турмысына багысланганы акында да коьп ерлерде билдириледи.
Буьгуьнги выставкада коьрсетилип турган суьвретлерде оьзимиз де суьвретшидинъ асарларында сагынышын коьремиз.
Халил-Бек Мусаясулдынъ суьвретлерининъ выставкасын Тахо-Годи атындагы миллет музейининъ Ногай районындагы филиалынынъ етекшиси Каирбек Бальгишиев ашты эм суьвретши акында хабарламага ыхтыярды С.Батыров атындагы саниятлар мектебининъ окытувшысы, миллетимиздинъ талаплы суьвретшилерининъ бириси Мархаба Аджибатыр кызы Шалиевага берди. Ол болса, йыйылганларга суьвретшидинъ тыныш болмаган, ама кызыклы эм оькинишли бактысы акында хабарлады. Онынъ соьзлерине коьре, йыйылганлар Халил-Бек Гуниб районынынъ Чох авылында тувып-оьскенин билдилер. Ол, он ясларына толып-толмай, оьнерли аьдем болаягы белгили болган экен. Коьбисинше, Халил-Бек тири затларды, аьдемлерди суьвретлемеге суьйген экен, ама сондай суьвретлерди ясав дин мен хош коьрилмейтаган болган, сонынъ уьшин ога ясуьйкенлери ясамага тыйдажылык салатаган болганлар. Ама ясамага суьйген ян токтап болмады…
Он ети ясларындагы тав йигити Европадынъ ортасында болып, белгили суьвретши болмага мырады бар эди. Тек бакты оьзи, аьллерге коьре, баьри затларды да онълады эм талаплы тав суьвретшиси шет эллерге кетип калды. Сонъгы кере суьвретши, оькинишке, 1921-нши йылда тувган еринде болган. Соьйтип, ол бир оьмир узагында оьз ерине ят болып, мунда онынъ аты да айтылмады. Совет йылларында онынъ суьвретлерин тувыл экеш, атын да айтпага ярамайтаган эди, себеплери эндиги тек Кудайга белгили. Халил-Бек Мусаясулдынъ ийги аты эм сонъгы несиллерге тек 1999-ншы йыл белгили болды.
Бир булакларга коьре, онынъ суьвретлерининъ тувган якларга кайтувына онынъ ювыклары Магомед эм Омар Мусаевлер, баскаларга коьре, онынъ тул хатыны куьш салганлар. Тувган ерине келген суьвретлерде, бир себеплерден тура, 25 йылларга ювык заман коьрсетилмей турды. Бу куьнлерде юретаган коьшпели выставка, онынъ суьвретлери каравшыга коьрсетилип турган, биринши болады. Суьвретшиден калган асабалык айлак кишкей де тувыл, баьриси 93 туьрли темаларга, алатлар ман ясалган суьвретлер боладылар. Ол оьзи де коьплеген белгили аьдемлер мен таныс болган, алдышы классиклердинъ китаплерине онынъ ясаган суьвретлери киргенлер. Оьзи де шет эллерде коьплеген выставкаларын озгарган. Совет йылларында оны шет элде оьзининъ тувган ерлериннен де артык таныганлар. Юз йылдан сонъ, онынъ суьвретлери тувган якларга кайттылар, кыйынлы йолларды оьтип, энди онынъ яны да рахатлыкты тапкандыр деген ой да келеди.
Бу куьнги выставкада оьз ойы ман «Шоьл тавысы» республикалык газетасынынъ бас редакторы Эльмира Кожаева да оьз ойы ман, автор акында билгени мен боьлисти:
– Мен «Молодежь Дагестана» газетасында ислейтаган заманларымда Халил-Бек Мусаясулдынъ тувган еринде болганман, онынъ тувган-оьскен тандырын да коьргенмен, онынъ кардаш-тувганлары койылган мезарда да болганман. Энъ де кызыклысы сол эди, биз олар койылган камырлардынъ касына келип, аьдет бойынша дуамызды этеятырганда, тоьбемизде доьрт карагус айланып ушты, сол заманда куслар Мусаевлердинъ тукымынынъ увыллары деп айттылар оларды таныганлар, – деди ол.
Оннан сонъ, суьвретшидинъ асарлары кайдай кеспилик дережеде язылганлары акында суьвретшилер де айтып кеттилер эм келген конаклар баьри де онынъ яркын бояклар ман ясалган суьвретлерин терен коьмилип карадылар. Выставка бизим музейде бир ай узагында болаягын Каирбек Бальгишиев билдирип кетти.
Г.Сагиндикова.
Суьвретлерде: Мархаба Шалиева суьвретши акында хабарлайды; выставка катнасувшылары.
